Τα ακάρεα των κατοικιών και η αντιµετώπισή τους Γεώργιος Καλύβας Πολιτικός ΜηχανικόςΤα ακάρεα είναι µικροσκοπικά έντοµα, µεγέθους ¼ του mm, και εκ του λόγου αυτού αόρατα µε γυµνό οφθαλµό (φωτογραφία). Υπάρχουν 500.000 διαφορετικά είδη, ικανά να δηµιουργούν αποικίες σε εντυπωσιακή ποικιλία "βιοτόπων". Τα ακάρεα των κατοικιών διακρίνονται σε δυο οικογένειες: στα ακάρεα των δηµητριακών και τα ακάρεα σκόνης. Απαντώνται στις µούχλες, κατά µήκος των τοίχων µε ταπετσαρίες, στα φυτά, στα ερµάρια τροφίµων.1.Τα πλέον συνήθη είδηΑπό τα ακάρεα σκόνης, τα πλέον γνωστά είναι τα Dermatophagoides pteronyssinus που είναι παρόντα στα στρώµατα, κουβέρτες, παπλώµατα, σεντόνια, µαξιλάρια, καναπέδες, ρούχα, γούνες και µοκέττες.Dermatophagoides pteronyssinus1/6Τα ακάρεα της κατηγορίας Dermatophagoides farinae είναι και αυτά διαδεδοµένα στο εσωτερικό των χώρων.Εικόνα από ηλεκτρονικό µικροσπόπιο σάρωσης θηλυκού ακάρεως οικιακής σκόνης (Dermatophagoides farinae)2.Οι συνθήκες ανάπτυξής τουςΓια να αναπτυχθούν τα ακάρεα απαιτούνται ορισµένες ευνοϊκές συνθήκες: - Θερµοκρασία: Μεταξύ 15 και 25 °C, µε βέλτιστη από 22 έως 24 °C. - Υγρασία:Σχετική υγρασία (ΣΥ) από 65 έως 80% ευνοεί τον πολλαπλασιασµό τους. Κάτω από ΣΥ 45% δεν απαντώνται ζωντανά ακάρεα- Υψόµετρα:Πάνω από 1000 m και κυρίως πάνω από 1500 m τα ακάρεα εξαφανίζονται λόγω της ξηρότητας του αέρα και της έντασης της υπεριώδους ακτινοβολίας.- Τροφή:Οι ανθρώπινες επιδερµικές φολίδες που αποσπώνται από την επιφάνεια του δέρµατος (λέπια). Ανάλογα µε το πάχος και την όψη τους τα λέπια µπορεί να είναι σαν πιτυρίδα, σαν σκόνη, σαν πίτουρο. Επίσης οι ίνες των υφασµάτων3.Οι επιπτώσεις στην υγείαΤα αλλεργιογόνα των ακάρεων είναι παρόντα στα περιττώµατά τους, αλλά και το σώµα τους, τις αποτριχώσεις και τις αποδερµατώσεις τους. Οι επιπτώσεις τους στην υγεία ποικίλουν: -δερµατίτιδες, ρινίτιδες, άσθµα-µόλυνση τροφίµων που µπορεί να προκαλέσει αναφυλακτικό σοκ (collapsus), άσθµα, βαρειά κνίδωση-100 ακάρεα ανά γραµµάριο σκόνης δηµιουργούν αλλεργικούς κινδύνους σε άτοµα µε γενετική προδιάθεση-500 ακάρεα ανά γραµµάριο σκόνης µπορούν να δηµιουργήσουν έντονο άσθµα στα ευαίσθητα άτοµα2/64.Εξάλειψη των ακάρεων και των αλλεργιογόνων τουςΠρέπει να λαµβάνονται ορισµένα βασικά µέτρα για να παρεµποδίζεται η δηµιουργία αποικιών ακάρεων και να περιορίζονται οι συγκεντρώσεις των αλλεργιογόνων τους στο περιβάλλον. Τα αλλεργιογόνα των ακάρεων βρίσκονται κυρίως στα σωµατίδια σκόνης διαµέτρου µεγαλύτερης των 10 µm και µεταφέρονται µε αυτή όταν είναι σε αιώρηση. Τα προτεινόµενα µέτρα είναι: Μείωση της υγρασίας, αποφυγή υγραντών, έλεγχος θερµοκρασίας (20 °C, max), αποτελεσµατικός αερισµός, ιδίως τον χειµώνα. Περιορισµός κατά το δυνατόν της σκόνης (µε χρησιµοποίηση υγρών υφασµάτων καθαρισµού των επιφανειών). Χρησιµοποίηση ηλεκτρικών απορροφητικών συσκευών µε φίλτρα ΗΕΡΑ (High Εfficiency Particulate Air filters: φίλτρα υψηλής επιδόσεως αιωρουµένων στον αέρα σωµατιδίων)Αποφυγή επενδύσεως δαπέδων µε µοκέττες. Οταν επιλέγονται πρέπει να είναι "ξυρισµένου πέλους", να τοποθετούνται χωρίς συγκόλληση στο δάπεδο και να καθαρίζονται συχνά. Αποφυγή επένδυσης τοίχων µε ταπετσαρία όταν υπάρχει κίνδυνος ύγρανσής τους από την πίσω επιφάνεια. Αποφυγή ανοικτών βιβλιοθηκών και ερµαρίων ρούχων, καναπέδων µε µόνιµη υφασµάτινη επένδυση, καθώς και µεγάλων συλλογών µπιµπελό µε υφασµάτινα στοιχεία. Τα γουναρικά πρέπει να φυλάσσονται σε στεγανές πλαστικές σακούλες επί 24 έως 48 ώρες πριν από την κατάψυξη. Όταν βγαίνουν από την κατάψυξη θα πρέπει να διατηρούνται εντός της σακούλας επί τουλάχιστον µισή ώρα και στην συνέχεια να καθαρίζονται µε ηλεκτρική σκούπα, δεδοµένου ότι τα κελύφη των νεκρών ακάρεων είναι επίσης αλλεργιογόνα. Τα υφασµάτινα είδη πρέπει να πλένονται στο πλυντήριο σε θερµοκρασία 60 °C. Τα κλινοσκεπάσµατα πρέπει να εκτίθενται στον αέρα και τον ήλιο όσο το δυνατόν συχνότερα. Οι υπεριώδεις ακτίνες εξοντώνουν τα ακάρεα. Οι συσκευές καθαρισµού του αέρα δεν είναι αρκούντως αποτελεσµατικές όσον αφορά τα ακάρεα.3/6Οδηγίες για την αντιµετώπιση των αλλεργιογόνων των ακάρεων στα στρώµατα και τα κλινοσκεπάσµατα1.Η διάταξη έδρασης των στρωµάτων Το βαµβακερό ύφασµα που τοποθετείται µεταξύ του στρώµατος και της επιφάνειας τοποθέτησής του (σουµιέ ή κινητές σανίδες εντός πλαισίου), µπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του πληθυσµού των ακάρεων έως 250%.2.Τα στρώµατα Όσο παλιότερο είναι ένα στρώµα, τόσο µεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση των ακάρεων και η πιθανότητα εµφάνισης µούχλας. Ένα στρώµα των 10 ετών έχει πλέον αποκτήσει µεγάλη συγκέντρωση αλλεργιογόνων προερχοµένων από ακάρεα, ακόµη και όταν γίνεται τακτικός καθαρισµός µε ηλεκτρική σκούπα. Η συγκέντρωση των αλλεργιογόνων στον αέρα αυξάνει όταν µετακινούνται ή τινάζονται τα στρώµατα και όταν τα παιδιά χοροπηδούν επάνω στα κρεβάτια. Στις κατοικίες σε υγρές περιοχές και ιδίως στα υπνοδωµάτια µε ανεπαρκή αερισµό τα στρώµατα εµφανίζουν, όλο σχεδόν τον χρόνο µούχλα τύπου Altemaria, µε έξαρση της συγκέντρωσης τον ∆εκέµβριο - Ιανουάριο. Η µούχλα αναπτύσσεται στην διεπιφάνεια στρώµατος και υποστρώµατος, ιδίως όταν το τελευταίο είναι σταθερό. Τα ακάρεα "προτιµούν" τα µάλλινα και τα βαµβακερά στρώµατα, αλλά και τα στρώµατα από αφρώδες ελαστικό (latex). Είναι δύσκολο να εξουδετερωθούν, ακόµη και αν υπήρχε δυνατότητα να πλυθεί το στρώµα στους 80 °C. Ακόµη και στην περίπτωση αυτή δεν θα µπορούσαν να αποµακρυνθούν τα αλλεργιογόνα περιττώµατα των εντόµων.3.Τα καλύµµατα των στρωµάτων Ο µόνος τρόπος αντιµετώπισης των ακάρεων είναι τα ειδικά υφασµάτινα καλύµµατα σε µορφή φακέλου (συνθετικά ή από πούπουλο) που χρησιµοποιούνται και για τα παπλώµατα, τις κουβέρτες και τα µαξιλάρια. Τα καλύµµατα αυτά παρεµποδίζουν την αποξηραµένη ανθρώπινη επιδερµική φολίδα (σε µορφή πιτυρίδας ή σκόνης) να καταλήξει στα ακάρεα. Τα διάφορα καλύµµατα του τύπου αυτού που διατίθενται στο εµπόριο δεν έχουν την ίδια αποτελεσµατικότητα, η οποία εξαρτάται από το µέγεθος των πόρων του υφάσµατος. Πόροι µεγέθους έως 10 µικρά εµποδίζουν την δίοδο αλλεργιογόνων των ακάρεων, ενώ για την παρεµπόδιση και της διόδου αλλεργιογόνων της γάτας πρέπει να είναι µεγέθους µικρότερου των 6 µικρών. Τα καλύµµατα αυτά πρέπει να πλένονται συχνά σε θερµοκρασία τουλάχιστον 60 °C.4/64.Τα καλύµµατα αντιακαριακής προστασίας µε χηµική επεξεργασία. Η αποτελεσµατικότητα των καλυµµάτων αυξάνεται µε εµποτισµό ή ψεκασµό µε το εντοµοκτόνο Permethrine, το οποίο σε συγκέντρωση 200 mg/m2 µπορεί να εξαλείψει πλήρως τα ακάρεα. Ορισµένα από τα επεξεργασµένα καλύµµατα περιέχουν 500 mg/m2 Permethrine. Παρά το ότι το σκεύασµα αυτό θεωρείται χαµηλής τοξικότητος για τον άνθρωπο, δεν υπάρχουν στοιχεία για τις συνέπειες από την µακρά έκθεση εις αυτό.Σηµειωτέον ότι τα καλύµµατα µε Permethrine µετά το πλύσιµό τους στο πλυντήριο θα πρέπει ενδεχοµένως να επαναψεκαστούν, αν και οι προµηθευτές τους υποστηρίζουν ότι διατηρούν την αποτελεσµατικότητά τους ακόµη και µετά 60 πλύσεις στους 60 °C. ∆ηλώνουν επίσης ότι µε τον συνδυασµό Permethrine (φυσικό συστατικό) µε Pyrethrinoide (συνθετικό συστατικό) εξασφαλίζεται η µείωση της περιεκτικότητας του εντοµοκτόνου στο 0,1%. Σύµφωνα µε το Ινστιτούτο Pasteur, ο συνδυασµός αυτός των χηµικών αποµακρύνει τόσο τον κίνδυνο απελευθέρωσης αλλεργιογόνων όσο και τους ενδεχόµενους ερεθισµούς του δέρµατος και των µατιών από το εντοµοκτόνο. 5.Τα διαιρούµενα στρώµατα Τα στρώµατα αυτά συνήθως περιλαµβάνουν άνω βαµβακερό τµήµα πάχους περί τα 5 cm, το οποίο µπορεί να αποσπασθεί και να εκτεθεί στον ήλιο (τα ακάρεα δεν αντέχουν στην υπεριώδη ακτινοβολία). Αποτελούν µια λύση στο πρόβληµα των ακάρεων, αρκεί βέβαια η κατοικία να παρέχει την δυνατότητα απλώµατός τους στον ήλιο.6.Τα παπλώµατα και τα µαξιλάρια Ανεξαρτήτως του πληρωτικού υλικού τους (πούπουλα ή συνθετικά υλικά), περιέχουν πάντοτε αλλεργιογόνα των ακάρεων. Όταν το υλικό πλήρωσης είναι συνθετικό, µπορούν να πλυθούν στους 60 °C, οπότε εξολοθρεύονται τα ακάρεα. Για τη αποµάκρυνση και των περιττωµάτων τους απαιτείται να ακολουθήσει στίψιµο.7.Οι µάλινες κουβέρτες Οι κουβέρτες µετά από ένα στεγνό καθάρισµά τους απαλλάσσονται από τα ακάρεα και τα περιττώµατά τους. Όµως µε τους καθαρισµούς αυτού του τύπου µπορεί να εκλυθούν Οργανικές Πτητικές Ενώσεις (VOCs)5/68.Τα σεντόνια Πρέπει να πλένονται στους 60 °C, το αργότερο ανά εβδοµάδα. Για πλύση σε χαµηλότερες θερµοκρασίες είναι σκόπιµο να προστίθεται βενζοϊκό διάλυµα σε αναλογία 0,03% στο νερό πλύσεως, το οποίο εξολοθρεύει τα ακάρεα που είναι προσκολληµένα στο ύφασµα. Στις χαµηλότερες θερµοκρασίες µε τα συνήθη απορρυπαντικά επιβιώνει το 40 - 60% των ακάρεων. Σηµειώνεται ακόµη ότι τα έλαια του ευκαλύπτου και της πράσινης µέντας εξολοθρεύουν το 60% των ακάρεων εντός 30 λεπτών.9.Τα χνουδωτά υφάσµατα, οι γούνες και τα λούτρινα παιχνίδια Η συγκέντρωση στις επιφάνειές τους των αλλεργιογόνων των ακάρεων αυξάνει εκθετικά µε την πάροδο του χρόνου: από 0,1 µg/g στα καινούργια σε 22,7 µg/g µετά από τέσσερα χρόνια. Τα παιχνίδια που περιέχουν τέτοια υλικά θα πρέπει να µπορούν να πλένονται στους 60 °C (βασικό κριτήριο επιλογής τους). Μετά την πλύση τους συνιστάται να τοποθετούνται σε πλαστικές σακούλες τροφίµων και να παραµένουν επί κάποιο διάστηµα στην κατάψυξη στους 0 °C.10.Τα έπιπλα στους χώρους ύπνου Πρέπει να αποφεύγονται έπιπλα µε ταπετσαρίες υφασµάτινες, χνουδωτές, από βελούδο ή από πορώδη δέρµατα. Εάν υπάρχουν θα πρέπει να καθαρίζονται όπως και οι µοκέττες, µε προσθήκη αντιακαρικών εντοµοκτόνων.6/6