Η ΜΟΥΧΛΑ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Συνθήκες ανάπτυξης - επιπτώσεις στην υγεία - μέτρα αποφυγής1.ΓενικάΗ μούχλα αποτελείται από μικροσκοπικούς μύκητες, οι οποίοι σε αντίθεση με τα φυτά δεν έχουν ανάγκη τον ήλιο και το νερό για να αναπτυχθούν και να αναπαραχθούν. Εχει την μορφή ινώδους δικτύου από περισσότερο ή λιγότερο διακλαδιζόμενες ίνες, ή την μορφή γκριζόμαυρων λεκέδων, στο βάθος των οποίων βρίσκεται το βλαστικό τμήμα των μυκήτων και εγκαθίσταται σε φυτικούς και ζωικούς ιστούς όταν βρίσκονται σε φάση αποσύνθεσης. Οι μύκητες είναι από τους πλέον διαδεδομένους οργανισμούς και απαντώνται σε πολυάριθμα είδη. Τα περισσότερα είδη αναπαράγονται με τα μικροσκοπικά, χωρίς γένος, σπόριά τους, τα οποία είναι συνήθως αερομεταφερόμενα και εναποτίθενται σε οργανικά συστατικά, όπου αναπτύσσονται και δημιουργούν ένα νέο μυκήλιο.Τα σπόρια είναι τα αναπαραγωγικά κύτταρα ενός μεγάλου αριθμού φυτών (ιδίως των μυκήτων και των σποροζωικών πρωτοζώων). Μπορούν να δώσουν νέα άτομα χωρίς γονιμοποίηση και είναι πολύ ανθεκτικά στις δυσμενείς συνθήκες του περιβάλλοντος, γεγονός που τους επιτρέπει να επιζούν για αρκετό χρόνο.2.Τα συχνότερα είδη μούχλας που συναντώνται στα κτίριαΟι CLADOSPORIUM, PENCILLIUM, ASPERGILLUS, ALTERNARIA απαντώνται στα κτίρια όταν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για να αναπτυχθούν. Το είδος CLADOSPORIUM SPHAEROSPERMUM απαντάται στο 60 % των κατοικιών, κυρίως στα υπνοδωμάτια και στα λουτρά.Aspergillus fumigatusStachybotrys chartarum1 / 123.Οι παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη μούχλας•Θερμοκρασία εσωτερικού αέρα μεταξύ 5 και 25 °C. Ορισμένα είδη μυκήτων μπορούν να σχηματίσουν αποικίες σε χώρους με χαμηλότερη θερμοκρασία. Υπόστρωμα του οποίου η σύσταση επιτρέπει την επενέργεια ενζύμων. Ευνοϊκά υποστρώματα είναι οι οργανικές ουσίες που και αποσυντίθενται, όπως η ζάχαρη, τα λίπη και κυρίως η κυτταρίνη (χαρτιά, ξύλο και τα παράγωγά τους). Υψηλό ποσοστό υγρασίας (ιδιαίτερα όταν είναι άνω του 80%). Είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την ανάπτυξη της μούχλας. Έχει γενικώς διαπιστωθεί ότι υπό κανονική θερμοκρασία περιβάλλοντος δεν μπορεί να αναπτυχθεί μούχλα, εάν η τοπική σχετική υγρασία (ΣΥ, RH, φ) δεν υπερβαίνει το 80% επί αρκετές εβδομάδες. Η τοπική ΣΥ εξαρτάται από την απόλυτη υγρασία του εσωτερικού αέρα και την τοπική θερμοκρασία. Για τον λόγο αυτό μια κρύα επιφάνεια στοιχείου του κελύφους του κτιρίου με αναποτελεσματική θερμομόνωση μπορεί να οδηγήσει σε ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη μούχλας. Η απόλυτη υγρασία (ΑΥ, ΑΗ, W) του εσωτερικού αέρα εξαρτάται από το φορτίο υδρατμών (moisture load, hygrometrie στα Γαλλικά) του εσωτερικού χώρου και από τη θερμοκρασία και την απόλυτη υγρασία του εξωτερικού αέρα με τον οποίον αερίζονται οι χώροι• •Εννοιες και ορισμοί του υγρού αέρα •Απόλυτη υγρασία του αέρα (W) H ποσότητα των υδρατμών σε γραμμάρια, η οποία περιέχεται σε 1 m3 αέρα για συγκεκριμένη θερμοκρασία. Η απόλυτη υγρασία του αέρα μετράται σε γραμμάρια ανά κυβικό μέτρο (g/m3).•Σχετική υγρασία του αέρα (φ) H επί τοις εκατό αναλογία της απόλυτης υγρασίας του αέρα, W, προς τη μέγιστη δυνατή περιεκτικότητα του αέρα σε υδρατμούς, Ws, (αέρας κορεσμένος σε υδρατμούς) σε ορισμένη θερμοκρασία, ή ομοίως, η επί τοις εκατό αναλογία της μερικής τάσης των υδρατμών, P, προς την αντίστοιχη τάση των κορεσμένων υδρατμών, Ps. H σχετική υγρασία του αέρα μετράται επί τοις εκατό (%). Είναι : φ = Ws / W ⋅ 100 = Ps / P ⋅ 100 (%)•Όριο κορεσμού Για μια ορισμένη θερμοκρασία η περιεκτικότητα του αέρα σε υδρατμούς δεν είναι δυνατόν να ξεπεράσει μια καθορισμένη τιμή. Ο αέρας, ο οποίος για μια καθορισμένη θερμοκρασία περιέχει τη μέγιστη δυνατή ποσότητα υδρατμών, ονομάζεται κορεσμένος και η τάση των υδρατμών ονομάζεται τάση κορεσμένων υδρατμών . Στην κατάσταση αυτή έστω και η ελάχιστη ψύξη του προκαλεί υγροποίηση μέρους των υδρατμών που περιέχει ο αέρας. Συνεπώς, η επιφάνεια ψυχροτέρων αντικειμένων που τοποθετούνται εντός του κορεσμένου ατμοσφαιρικού αέρα καλύπτεται από δρόσο.2 / 12•Θερμοκρασία δρόσου ή σημείο δρόσου Oσο χαμηλώνει η θερμοκρασία ενός μη κορεσμένου όγκου αέρα, τόσο αυξάνει η ΣΥ. Για ορισμένη θερμοκρασία η ΣΥ θα φθάσει το 100%. Στην θερμοκρασία αυτή το όριο κορεσμού είναι ίσο με την απόλυτη υγρασία του εξεταζόμενου αέρα. Εάν η θερμοκρασία κατέλθει ακόμη περισσότερο, οι υδρατμοί θα περάσουν στην υγρή φάση, οπότε θα εκδηλωθεί το φαινόμενο της συμπύκνωσης. Η θερμοκρασία στην οποία εμφανίζεται η συμπύκνωση ονομάζεται θερμοκρασία δρόσου ή σημείο δρόσου.•Μερική πίεση υδρατμών αέρα - Πίεση κορεσμένων υδρατμών Στο μίγμα αέρα και υδρατμών, η επί μέρους πίεση των υδρατμών PV ορίζεται ως η πίεση που θα είχαν οι υδρατμοί, εάν καταλάμβαναν μόνοι τους ολόκληρο τον όγκο του εξεταζόμενου μίγματος. Στο όριο κορεσμού αντιστοιχεί η πίεση κορεσμού για μία δεδομένη θερμοκρασία, η οποία είναι η μέγιστη πίεση που μπορούν να αναπτύξουν οι υδρατμοί του αέρα. Συμβολίζεται με PS και μετράται σε mm Hg ή kg/m2 (1,0 mm Hg = 0,0735 kg/m2. Για μία ορισμένη θερμοκρασία είναι πάντοτε PV< PS.•Μετακίνηση υδρατμών στο εσωτερικό των κτιρίων Οι παραγόμενοι υδρατμοί στο εσωτερικό των κτιρίων μετακινούνται από χώρο σε χώρο, χωρίς ροή του αέρα όταν υπάρχει διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των χώρων, δοθέντος ότι δημιουργείται αντίστοιχη διαφορά πίεσης. Ετσι, εάν οι θερμοκρασίες δύο χώρων είναι Τ1>Τ2, τότε οι αντίστοιχες πιέσεις των υδρατμών θα είναι P1 > P2 και θα παρατηρηθεί .4.Περιοχές των εσωτερικών χώρων που ευνοούν την ανάπτυξη μούχλαςΧιλιάδες είδη μικροσκοπικών μυκήτων της μούχλας αναπτύσσονται επάνω σε φυτά και όταν είναι οι ευνοϊκή η θερμοκρασία και η υγρασία, αποδεσμεύουν στον αέρα σπόρια για την αναπαραγωγή τους. Ως εκ τούτου οι κατοικίες που γειτνιάζουν με πυκνή δενδροφύτευση ή δάση είναι περισσότερο επιρρεπείς στην ανάπτυξη μούχλας. Τα μυκητικά σπόρια εισέρχονται στα κτίρια από τα ανοίγματα, με την σκόνη, αλλά και με τα παπούτσια και τα ρούχα των ενοίκων. Στη συνέχεια εγκαθίστανται και αναπτύσσονται στους κλειστούς θερμούς, υγρούς σκοτεινούς και μη αεριζόμενους χώρους: •Στις επιφάνειες των τοίχων που παρουσιάζουν σημαντική υγρασία: κουζίνες, λουτρά, αρμολογήσεις με σιλικόνη, τοιχώματα διαβρωμένα από το νερό.•Στις ζώνες των στοιχείων του κελύφους με θερμικές γέφυρες, στις οποίες δημιουργούνται ψυχρές επιφάνειες λόγω απουσίας θερμομόνωσης, όπως στις δίεδρες και τρίεδρες γωνίες, στις εσωτερικές επιφάνειες περιμετρικών στοιχείων Ο.Σ. στις ράχες ερμαρίων σε επαφή με τοίχους, πίσω από αμετακίνητες βαριές κουρτίνες κλπ. Στις περιοχές των θερμικών γεφυρών, λόγω ανομοιογένειας των στοιχείων, εμφανίζεται εκτροπή στις γραμμές ροής θερμότητας (οι οποίες κανονικά πρέπει να είναι κάθετες στην επιφάνεια των στοιχείων), οπότε δημιουργείται πλευρική ροή θερμότητας προς στα εκατέρωθεν στοιχεία. H ανομοιογένεια αυτή δεν επιτρέπει τον υπολογισμό του συντελεστή θερμοπερατότητας (U) και της επιφανειακής εσωτερικής θερμοκρασίας (ti) με επαρκή ακρίβεια. Στις περιοχές πίσω από κουρτίνες και πίσω από τις ράχες των ερμαρίων ο αέρας είναι περισσότερο ήρεμος από ότι στις υπόλοιπες επιφάνειες, με συνέπεια να αυξάνεται η τιμή του συντελεστή εσωτερικής επιφανειακής αντίστασης 1/αi από 0,11 m2 °C/W σε 0,17 έως 0,22 m2 °C/W, οπότε μειώνεται η επιφανειακή θερμοκρασία στις εσωτερικές επιφάνειες.3 / 12•Στα διάκενα διπλών εξωτερικών τοίχων όταν το εσωτερικό στοιχείο λόγω της δομής του επιτρέπει τη διάχυση των εσωτερικώς παραγομένων υδρατμών.•Στα στόμια απαγωγής αέρα•Στα στρώματα κρεβατιών και κυρίως στην διεπιφάνεια με το ξύλινο υπόστρωμα όταν δεν ανασηκώνονται και δεν αερίζονται συχνά. Πρόκειται για "δεξαμενές" ανάπτυξης μούχλας που μπορούν να περιέχουν εκατομμύρια σπόρια ανά γραμμάριο σκόνης,•Οταν υπάρχουν ευνοϊκές για την ανάπτυξη των μυκήτων ουσίες (πηγές άνθρακα και αζώτου). Οι μύκητες της μούχλας μπορούν να αναπτυχθούν επί υλικών που περιέχουν κυτταρίνη ή οργανικά συνδετικά, όταν είναι κατάλληλες οι συνθήκες υγρασίας, αλλά και επί υλικών υψηλής περιεκτικότητας σε υγρασία (ακόμη και υπό συνθήκες μειωμένου φορτίου υγρασίας στο εσωτερικό περιβάλλον του κτιρίου). Μεταξύ των μυκήτων που σχηματίζουν αποικίες σε στοιχεία που εμφανίζουν αλλοιώσεις στην δομή τους από την δράση ή την παρουσία νερού είναι οι Stachybotrys Chartarum.•5.Πίσω από τις ταπετσαρίες επένδυσης τοίχων, όπου μόνο η οσμή της μούχλας μπορεί να δηλώσει την παρουσία της.Επιπτώσεις στην υγείαΗ αναφορά στα διάφορα είδη μυκήτων για να επισημανθούν οι επιπτώσεις στην υγεία, από την παρουσία μούχλας στις κατοικίες, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνονται εργαστηριακές έρευνες για τη διαπίστωση του μύκητα που προκαλεί αλλεργική διαταραχή στον οργανισμό (με σοβαρές πολλές φορές συνέπειες). Απλώς αναφέρονται για να υποδηλωθεί ότι οι επιπτώσεις της μούχλας στην υγεία δεν είναι καθόλου αμελητέες και να τονισθεί ότι είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζονται και να εξαλείφονται κατά την Μελέτη - Κατασκευή του κτιρίου αλλά και κατά την Χρήση του όλοι οι παράγοντες ανάπτυξης της μούχλας Εκτός από την έλλειψη άνεσης σε μια κατοικία λόγω παρουσίας μούχλας, οι μύκητες έχουν διάφορες επιπτώσεις στην υγεία, ανάλογα με το στέλεχός τους, την έκταση της ανάπτυξης των μυκηλίων αλλά και την ανθεκτικότητα των εκτεθειμένων ατόμων. Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των νοσογόνων παραγόντων που συσχετίζονται με την μούχλα, τα προβλήματα που μπορούν να προκληθούν στην υγεία των ενοίκων είναι πολλά. Αρχίζουν από αύξηση της ευαισθησίας στις λοιμώξεις και καταλήγουν σε σοβαρές ασθένειες. 5.1Αντιδράσεις που συνδέονται με μικροβιακές Οργανικές Πτητικές ΕνώσειςΟ μεταβολισμός της μούχλας προκαλεί σημαντική έκλυση Οργανικών Πτητικών Ενώσεων στις οποίες οφείλεται και η χαρακτηριστική οσμή μούχλας. Έχουν μετρηθεί περισσότερες από πενήντα ΟΠΕ (VOCs) από ένα μόνο μύκητα, τον Aspergillus Clavatus. Οι πλέον συνήθεις είναι οι αλειφατικές αλκοόλες, οι κετόνες και τα τερπένια. Το χαμηλό οσφρητικό όριο μερικών από αυτά τα VOCs επιτρέπει να διαπιστωθεί η μυκητική ανάπτυξη πριν αυτή γίνει εμφανής. Το είδος των VOCs εξαρτάται από το υπόστρωμα στο οποίο αναπτύσσονται οι μύκητες.4 / 125.2Αλλεργικές αντιδράσειςΗ εισπνοή μυκητικών σπορίων μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις: ρινίτιδα, βρογχίτιδα, άσθμα, αλλεργία, αλλεργική κυψελίτιδα (φλεγμονή των πνευμονικών κυψελίδων) Είναι συχνή η ευαισθησία στον μύκητα Cladosporium στα μικρότερα των 4 ετών παιδιά (περίπου 40%). Μετά την ηλικία των 30 ετών η ευαισθησία στους διάφορους τύπους μούχλα μειώνεται κατά 6,5 %. Η αλλεργική αντίδραση στον μύκητα Altemaria αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου από άσθμα. Αντίθετα, ο μύκητας Aspergillus Fumigatus δεν είναι μούχλα των κατοικιών, αλλά του χώματος και απαντάται στις γλάστρες φυτών εσωτερικού χώρου. Μούχλα από μύκητες Stachybotrys Chartarum απαντάται επί υλικών που περιέχουν κυτταρίνη, τα οποία έχουν υποστεί αλλοιώσεις από διάβρωση νερού λόγω διαρροών ή άλλων αιτίων. Η μούχλα αυτή μπορεί να είναι αιτία πνευμονικής τοξικότητας. 5.3Φλεγμονώδεις αντιδράσειςΟι μύκητες της μούχλας περιέχουν στα τοιχώματά τους φλεγμονώδεις παράγοντες, τα GLUCANS (ενώσεις πολυγλυκόζης) που οδηγούν σε ερεθισμούς ματιών, μύτης και λαιμού και προκαλούν κούραση και πονοκεφάλους 5.4Λοιμογόνες δράσειςΗ μούχλα των κατοικιών σπάνια οδηγεί σε λοιμώξεις. Μόνο τα άτομα με μειωμένη ανοσολογική άμυνα μπορούν να αναπτύξουν πνευμονική ασπεργίλλωση που συνήθως είναι ενδονοσοκομειακή λοίμωξη. Πρόκειται για σοβαρή πάθηση οφειλόμενη στον μύκητα Aspergillus Fumigatus, που συνήθως εισχωρεί στους αγωγούς κλιματισμού. Δημιουργεί λοίμωξη του παρεγχύματος των πνευμόνων της οποίας εκδήλωση μπορεί να είναι ένας “μυκητικός όζος” σχετικά καλοήθης που ονομάζεται “ασπεργίλλωμα” 5.5Η ασθένεια των κλιματιστών ή πυρετός των υγραντήρωνΠρόκειται για μια άλλη πάθηση που οφείλεται στις εγκαταστάσεις κλιματισμού. Τα συμπτώματα εμφανίζονται με περιοδικότητα κατά την επιστροφή στους κλιματιζόμενους χώρους, ύστερα από απουσία του Σαββατοκύριακου ή των διακοπών. Τα συμπτώματα εξαφανίζονται μετά από 24 ώρες για να εμφανισθούν πάλι στον ίδιο χώρο έπειτα από απουσία. Αυτός είναι ο λόγος ονομάζεται και “ασθένειες της Δευτέρας”. Χαρακτηρίζεται από πυρετό, κόπωση, μυϊκό κάματο, πονοκέφαλο και αίσθημα δυσκολίας στην αναπνοή. Τα αίτια είναι διάφορα αλλά αβέβαια. Συνδέονται με την παρουσία διαφόρων μικροοργανισμών (βακτηρίδια, μύκητες μούχλας, μονοκύτταρα πρωτόζωα) και πιθανώς με τις μυκητοτοξίνες και ενδοτοξίνες 5.6Οξεία και χρόνια τοξικότητα από την παρουσία μούχλας στους χώρουςΟρισμένα είδη μούχλας που αναπτύσσονται στα τρόφιμα δημιουργούν κατά τον μεταβολισμό τους μυκητοτοξίνες, οι οποίες προκαλούν μυκητοτοξίνωση (δηλητηρίαση από τροφές μολυσμένες με μύκητες που παράγουν μυκητοτοξίνες) Η παραγωγή μηκητοτοξινών εξαρτάται από το τοξικό δυναμικό του είδους, από την σύνθεση του υποστρώματος (ουσία επί της οποίας επενεργεί ένα ένζυμο, όπως η κυτταρίνη) και από τις εξωτερικές συνθήκες (νερό, PH, θερμοκρασία, οξυγόνο, παρουσία αναλόγων μικροοργανισμών)5 / 12Οι μυκητοτοξίνες δεν είναι πτητικές, πλην όμως μερικές από αυτές μπορεί να διαχυθούν με τα σπόριά τους. Εάν εισέλθουν στον οργανισμό με την αναπνοή μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές διαταραχές: •Στο είδος Stachybotrys Chartarum αποδίδονται πνευμονικές αιμορραγίες σε παιδιά μικρότερα των έξι μηνών Από το είδος Aspergillus Vesicolor, (οι συνηθέστεροι μύκητες μούχλας των κατοικιών) προέρχεται η τοξίνη Sterigmatocystine, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά ηπατικά προβλήματα. Από τα είδη Penicillium, Fusarium και Trichoderma, εκλύονται μεταβολίτες τοξικού δυναμικού (ενδιάμεσα προϊόντα που παράγονται κατά την διάρκεια μεταβολικής διεργασίας)• •Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν ότι η έκθεση μεγάλης διάρκειας σε τοξικά είδη μούχλας μπορεί να επηρεάσει τις πνευματικές ικανότητες.Μέτρα περιορισμού της υγρασίας και των υδρατμών για την αποφυγή της ανάπτυξης μυκήτων.6.Μέτρα και διατάξεις για τον περιορισμό της υγρασίας στα οικοδομικά στοιχεία και των υδρατμών στους εσωτερικούς χώρους ώστε να μην ευνοείται η ανάπτυξη των μυκήτων της μούχλας. 6.1Περιορισμός του φορτίου υγρασίας (υγρομετρίας) των χώρωνΤο φορτίο υγρασίας των χώρων (moisture load, hygrometrie) πρέπει γενικώς να είναι: W/N < 5 gr/m3 όπου: W : η ποσότητα των παραγόμενων στο χώρο υδρατμών σε gr/h Ν : η ωριαία ανανέωση του αέρα του χώρου σε m 3 / h. Σύμφωνα με τους Γαλλικούς Κανονισμούς οι χώροι διακρίνονται σε τέσσερεις κατηγορίες ανάλογα με τα υγρομετρικά χαρακτηριστικά τους: • • • •3Χαμηλού φορτίου υγρασίας (hygrometrie): < 2,5 gr/m Μέσου φορτίου υγρασίας (hygrometrie): 2,5 - 5,0 gr/m3 Σημαντικού φορτίου υγρασίας (hygrometrie): 5,0 - 7,5 gr/m3 Υψηλού φορτίου υγρασίας (hygrometrie): > 7,5 gr/m3Τα κτίρια ανάλογα με την χρήση τους κατατάσσονται στις επόμενες κατηγορίες, με την προϋπόθεση ότι τηρούνται, οι προβλεπόμενοι από τους Κανονισμούς αυτούς ρυθμοί ανανέωσης του αέρα. • Χώροι χαμηλής υγρομετρίας: χώροι γραφείων μη κλιματιζόμενοι, σχολικά κτίρια, κατοικίες με ελεγχόμενο μηχανικό αερισμό και με συστήματα απομάκρυνσης των υδρατμών στα σημεία παραγωγής τους. • Χώροι μέσης υγρομετρίας: Χώροι κατοικιών με περιορισμένο αριθμό ενοίκων, περιλαμβανομένων των υγρών χώρων (κουζίνα- λουτρό), κανονικά θερμαινόμενοι και αεριζόμενοι • Χώροι έντονης υγρομετρίας: Χώροι κατοικιών με αυξημένο αριθμό ενοίκων και μέτριο αερισμό, καθώς και ορισμένα βιομηχανικά κτίρια. 6 / 12• Χώροι πολύ έντονης υγρομετρίας: Βιομηχανικοί χώροι στους οποίους απαιτείται διατήρηση υψηλής Σ.Υ. (π.χ. νηματουργία), κοινόχρηστοι χώροι υγιεινής, κλειστά κολυμβητήρια.Η υγρασία των αεριζομένων εσωτερικών χώρων εξαρτάται από τους παραγόμενους στον χώρο υδρατμούς και τον ρυθμό ανανέωσης του αέρα, σύμφωνα με την σχέση: όπου: mvimvi = mve + W/N (gr/m3): η απόλυτη υγρασία του εσωτερικού αέραmve : η απόλυτη υγρασία του εξωτερικού αέρα σε gr/m3 που εισέρχεται στο κτίριο για τον αερισμό του που προκύπτει όταν είναι γνωστή η θερμοκρασία και η Σ.Υ. του W/N : το φορτίο υγρασίας ( υγρομετρία) του χώρου Ο αέρας που προσάγεται στο εσωτερικό του κτιρίου έχει ορισμένη θερμοκρασία, σχετική υγρασία και απόλυτη υγρασία. Τον χειμώνα η θερμοκρασία του εξωτερικού αέρα είναι χαμηλότερη της θερμοκρασίας του εσωτερικού αέρα, οπότε όταν θερμανθεί η μεν απόλυτη υγρασία του δεν μεταβάλλεται, αυξάνεται όμως η ικανότητά του στην συγκράτηση υδρατμών. Ετσι εάν εξωτερικός αέρας (έστω με te = 4,5 °C, φ = 80 % και Ws = 5,19 gr/m3) προσαχθεί στο εσωτερικό του κτιρίου και θερμανθεί στους 20 °C, το όριο κορεσμού του (απόλυτη υγρασία υπό φ = 100%) θα είναι Ws = 17,30 gr/m3. Αρα η απορροφητική του ικανότητα αυξάνεται κατά 17,30 - 5,19 = 12,10 gr/m3, οπότε η σχετική του υγρασία μειώνεται στο 30%, όπως φαίνεται από το παρακάτω διάγραμμα ή το διάγραμμα Mollier.7 / 12Διάγραμμα Mollier6.2Αποφυγή ανάπτυξης στις εσωτερικές επιφάνειες στοιχείων του κελύφους του κτιρίου θερμοκρασιών μικροτέρων από το σημείο δρόσου του αέραΠρος τούτο τα στοιχεία του κελύφους θα πρέπει να είναι θερμομονωμένα εξωτερικά ή εσωτερικά ώστε η θερμοκρασία των εσωτερικών επιφανειών τους να είναι μικρότερη από το σημείο δρόσου του εσωτερικού αέρα.8 / 126.3Πρόβλεψη διατάξεων φυσικού αερισμούΣτις κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με μακρά περίοδο χαμηλών θερμοκρασιών κατά την οποία τα ανοίγματα παραμένουν κλειστά, θα πρέπει να προβλέπονται διατάξεις φυσικού αερισμού. Οι διατάξεις αυτές δεν πρέπει να δημιουργούν έντονα ρεύματα αέρα, ούτε να οδηγούν σε αύξηση της δαπάνης θέρμανσης. Με την πρόβλεψη π.χ. ειδικών στομίων πάνω από τα σοβατεπιά και περσίδων στο κάτω τμήμα των εσωτερικών θυρών μπορεί να δημιουργηθεί ελαφρό ρεύμα αέρος προς κάποιον κεντρικό διάδρομο, από τον οποίο ο αέρας μπορεί να απάγεται με φυσικό ελκυσμό. 6.4Παρεμβολή ειδικών στηριγμάτων μεταξύ των καδρονιών των καρφωτών ξύλινων δαπέδων και της φέρουσας πλάκαςΤα καδρόνια των καρφωτών ξύλινων δαπέδων δεν πρέπει να εδράζονται απ' ευθείας επί της φέρουσας πλάκας. Πρέπει πάντοτε να παρεμβάλλονται ειδικά στηρίγματα για την εξασφάλιση διακένου μεταξύ καδρονιών και πλάκας, με τα οποία συχγρόνως αποφεύγεται η μετάδοση κτυπογενών θορύβων. Ετσι στην περίπτωση διαρροών θα προστατευθεί το δάπεδο από μούχλιασμα, με την προϋπόθεση ότι θα προβλέπονται στα σοβατεπιά διατάξεις αερισμού του διακένου. 6.5Πρόβλεψη ράχης από κόντρα πλακέ στα ερμάρια της κουζίναςΤα ερμάρια της κουζίνας πρέπει να έχουν πλάτη από κόντρα πλακέ, πάχους τουλάχιστον 6 mm και εμποτισμένου με μυκητοκτόνο υγρό. Συνιστάται να τοποθετούνται επί τοίχων επενδεδυμένων με πλακίδια και να σφραγίζονται περιμετρικά έναντι διόδου υδρατμών. 6.6Αποφυγή επενδύσεως εσωτερικών τοίχων σε ορισμένες περιπτώσειςΓενικώς δεν πρέπει να επενδύονται οι εσωτερικοί τοίχοι με ταπετσαρία ή διακοσμητική ξυλεία όταν στην πίσω πλευρά τους υπάρχουν χώροι υγιεινής ή μη αεριζόμενοι χώροι. Στις περιπτώσεις αυτές είναι πιθανόν να αναπτυχθεί μούχλα μεταξύ της επένδυσης και του τοίχου, η οποία μπορεί να παραμείνει αφανής επί μακρόν. 6.7Ορθή τοποθέτηση στεγανοποιητικών μεμβρανών στην στέγηΟταν τοποθετούνται στεγανοποιητικές μεμβράνες (πολυπροπυλενίου, πολυαιθυλενίου κλπ) στο άνω πέλμα των αμειβόντων της στέγης θα πρέπει να εξασφαλίζονται δύο ζώνες αερισμού, η πρώτη μεταξύ της άνω επιφάνειας της θερμομονωτικής στρώσης και της μεμβράνης και η δεύτερη μεταξύ της μεμβράνης και της κάτω επιφάνειας της επικεράμωσης. Πάντοτε δε πρέπει να προβλέπονται οπές αερισμού στην ανώτερη και κατώτερη στάθμη της στέγης, 6.8Παρεμπόδιση της ανόδου υγρασίας από το έδαφος μέσω τριχοειδών πόρωνΠρος τούτο θα πρέπει να αποφεύγεται η διαμόρφωση κήπων σε επαφή με τους εξωτερικούς περιμετρικούς τοίχους, ενώ στην περίπτωση υψηλού υπόγειου ορίζοντα πρέπει να προβλέπεται σύστημα αποστράγγισης με περιμετρικό πεζοδρόμιο, κατασκευαζόμενο συγχρόνως με τα τοιχώματα θεμελίωσης. Σε αντίθετη περίπτωση αναπτύσσονται ευνοϊκές συνθήκες για την εγκατάσταση μυκήτων μούχλας στις περιμετρικές εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων (πάνω από τα σοβατεπιά των δαπέδων του ισογείου δαπέδου και μέχρι την στάθμη των παραθύρων).9 / 126.9Λήψη μέτρων για την αποφυγή ανάπτυξης μούχλας σε οικοδομικά στοιχεία διαποτισθέντα από διαρροές κάθε μορφής σωληνώσεων.Γενικώς τα σώματα της κεντρικής θέρμανσης θα πρέπει να συνδέονται με στήλες και όχι με οριζόντια δίκτυα εντός δαπέδων, εκτός εάν αυτά είναι προσπελάσιμα. Τα είδη υγιεινής θα πρέπει να συνδέονται με ακτινικές διατάξεις σωληνώσεων, οι οποίες να μπορούν να αντικαθίσται η κάθε μία χωριστά.7.Ορθές πρακτικές αφαίρεσης της μούχλας1Ανεξάρτητα με την μέθοδο αποκατάστασης των μουχλιασμένων επιφάνειες που θα εφαρμοσθεί, θα πρέπει να αερίζεται ο χώρος και τα αντικείμενα που θα παραμείνουν εντός αυτού να καλύπτονται όσο το δυνατόν πιο στεγανά, ενώ πρέπει απομακρύνονται από τον χώρο εκτέλεσης των εργασιών παιδιά, άτομα που έχουν πρόσφατα εγχειρισθεί και άτομα με αναπνευστικές παθήσεις. Οι τεχνικοί που θα εργασθούν στους χώρους πρέπει να είναι ειδικευμένοι (ειδικά συνεργεία και να είναι εφοδιασμένοι με προστατευτικές φόρμες και μάσκες που συγκρατούν (φιλτράρουν) το 95% των σωματιδίων. Πρέπει επίσης να διαθέτουν τον κατάλληλο για την περίπτωση εξοπλισμό. Η ηλεκτρική απορροφητική σκούπα (ΗΑΣ), που θα χρησιμοποιήσουν πρέπει να φέρει την Ευρωπαϊκή σήμανση ECOLABEL, με την οποία πιστοποιείται ότι οι εκπομπές σκόνης να είναι μικρότερες από 0,01 mg/m3,, η στάθμη θορύβου μικρότερη των 76 dBA και ότι η ΗΑΣ είναι εξοπλισμένη με φίλτρο HEPA (High Efficiency Particulate Air) και απορροφητικό φίλτρο ενεργού άνθρακα στην εξαγωγή του αέρα μετά τη σακούλα παρακράτησης της σκόνης. Για την ορθή και ασφαλή εκτέλεση των εργασιών αφαίρεσης της μούχλας επισημαίνονται τα ακόλουθα: Είδος επέμβασης Αφαίρεση μούχλας από επιφάνειες πορώδεις με σαθρό υπόστρωμα (π.χ. αποκολλημένο επίχρισμα)Πρέπει να προηγείται πλήρης διαβροχή της επιφάνειας, ώστε κατά την αφαίρεση να μην δημιουργηθεί σκόνη και προκληθεί διασπορά των σπορίων. Η σκόνη που μπορεί να δημιουργηθεί μπορεί να φορτίσει τον αέρα με 100.000 σπόρια ανά m3 αέρα.Αφαίρεση μούχλας από επιφάνειες μη πορώδεις, αλλά με τοπικές αποκολλήσεις από το υπόστρωμά τουςΟι επιφάνειες πρέπει να καλύπτονται με λεπτά αυτοκόλλητα φύλλα, τα οποία κατά την αποκόλλησή τους συμπαρασύρουν τα σαθρά μουχλιασμένα τμήματα, χωρίς τον κίνδυνο διασποράς των σπορίων.Αφαίρεση μούχλας από επιφάνειες με σταθερό υπόστρωμά (δεν απαιτείται η αφαίρεσή του)1Ορθή πρακτικήΟι επιφάνειες πρέπει να διαβρέχονται με διάλυμα υποχλωριώδους νατρίου περιεκτικότητας 8% σε ενεργό χλώριο, μέχρι πλήρους εμποτισμού τους. Το διάλυμα θα αφήνεται να ενεργήσει επί 15 τουλάχιστον λεπτά προκειμένου να εξασφαλισθεί επαρκής απολύμανση.βλπ. σχετικά έκδοση της ΤeΚΔΟΤΙΚΗ: "Ρύπανση και ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος στα κτίρια", Κεφ. 8-5 10 / 12Είδος επέμβασηςΟρθή πρακτική Στην συνέχεια οι επιφάνειες θα ξεπλένονται με καθαρό νερό και θα αφήνονται να στεγνώσουν. Ακολουθεί καθαρισμός με ηλεκτρική απορροφητική σκούπα (ΗΑΣ) με σήμανση ECOLABEL, εξοπλισμένη με φίλτρο HEPAΣφράγιση και απολύμανση στομίων κλιματισμού και αερισμούΠριν από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας αφαίρεσης μούχλας πρέπει να σφραγίζονται επιμελώς όλα τα στόμια αερισμού και κλιματισμού. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών πρέπει να ψεκάζονται τα στόμια και οι αγωγοί με διάλυμα υψηλής περιεκτικότητος σε ενεργό χλώριο, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βάθος.Καθαρισμός χώρων μετά από τις επεμβάσειςΟι πάσης φύσεως προστατευτικές επικαλύψεις επίπλων, δαπέδων κλπ αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν πρέπει πρώτα να καθαρισθούν με ΗΑΣ ECOLABEL και μετά να αφαιρεθούν. Μετά την αφαίρεσή τους πρέπει να ακολουθεί νέος καθαρισμός του χώρου με ΗΑΣ ECOLABEL.8.Μέτρα αποφυγής της ανάπτυξης μούχλας στις εσωτερικές επιφάνειες των κτιρίων1Αποφυγή ή ειδική αντιμετώπιση πηγών δημιουργίας υπερβολικής υγρασίας.2Αποτελεσματικός αερισμός των χώρων. Ανοιγμα των παραθύρων συγχρόνως με τους εξαεριστήρες κουζίνας και λουτρού. Το άνοιγμα των παραθύρων για δέκα λεπτά ισοδυναμεί με την λειτουργία των εξαεριστήρων επί μια ώρα.3Αμεση αντιμετώπιση κάθε διαρροής (π.χ, διακοπή του δικτύου που την προκάλεσε) και στέγνωμα της επιφάνειας όπου εμφανίσθηκε η διαρροή.4Σήκωμα χαλιών και μοκετών που έχουν υγρανθεί και μεταφορά τους εκτός του κτιρίου για να στεγνώσουν.5Τα ξύλινα κολλητά δάπεδα που έχουν διαποτισθεί έντονα ανασηκώνονται και ξεκολλούν από το υπόστρωμά τους. Η τοποθέτηση νέου δαπέδου θα γίνεται μόνο μετά το πλήρες στέγνωμα του υποστρώματος.6Ο διαποτισμός, λόγω διαρροής, ξύλινου καρφωτού δαπέδου με καδρονιάρισμα άμεσα εδραζόμενο επί της φέρουσας πλάκας, μπορεί να προκαλέσει σε σύντομο χρονικό διάστημα μούχλιασμα (καρβούνιασμα) των καδρονιών. Για τον λόγο αυτό τα καδρόνια, εάν έχουν προσβληθεί από μύκητες, πρέπει να αφαιρεθούν για την αποφυγή επέκτασης των μυκήτων στα υπόλοιπα διαποτισμένα στοιχεία.7Η διαφοροποίηση θέρμανσης και αερισμού μεταξύ διαφόρων χώρων του κτιρίου (π.χ. εν χρήσει και κλειστών) οδηγεί στην μετακίνηση υδρατμών λόγω διαφορών θερμοκρασίας και πίεσης. Οι κλειστοί χώροι κατά τους χειμερινούς μήνες μπορεί να εμφανίσουν μούχλα σε σύντομο χρονικό διάστημα.11 / 128Εάν εξακολουθεί να παρουσιάζεται μούχλα στις δίεδρες και τρίεδρες γωνίες των οροφών μετά τον καθαρισμό τους, θα πρέπει να θερμομονωθούν εξωτερικά τα στοιχεία των οποίων οι επιφανειακές θερμοκρασίες είναι χαμηλότερες του σημείου δρόσου του αέρα του χώρου.9Οι νεόδμητες οικοδομές δεν θα πρέπει να κατοικούνται αμέσως. Ανάλογα με την κλιματική ζώνη της περιοχής μπορεί να χρειασθούν μήνες για να απομακρυνθεί η εμπεριεχόμενη στα δομικά υλικά υγρασία, ιδίως τους χειμερινούς μήνες. Σε αυτή την περίπτωση, όταν ο ψυχρός χώρος αρχίζει να θερμαίνεται, ανεβαίνει σχετικά γρήγορα η θερμοκρασία του εσωτερικού αέρα, σε σύγκριση με την επιφανειακή θερμοκρασία των τοιχωμάτων. Πάντοτε παρατηρείται υστέρηση στην εξίσωση των δύο θερμοκρασιών, τόσο μεγαλύτερη, όσο μεγαλύτερη είναι η θερμική αδράνεια των τοιχωμάτων, πράγμα που οδηγεί σε θερμοκρασίες τοιχωμάτων χαμηλότερες την θερμοκρασία δρόσου του εσωτερικού αέρα, άρα στον σχηματισμό συμπυκνωμάτων. Μια καλή παλιά μέθοδος για την απορρόφηση της κατασκευαστικής υγρασίας, είναι η διάστρωση άσβεστου ασβέστη σε πρόχειρο, εύκολα αφαιρούμενο υπόστρωμα προστασίας των δαπέδων.10Τα δοχεία νερού των αφυγραντών των συστημάτων αερισμού-θέρμανσης πρέπει να αδειάζουν και να καθαρίζονται τακτικά..ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1ΒΙΒΛΙΑ • Drs SUZANE et PIERRE DEOUX: "Le Guide de l Habitat sain", MEDIECO 2004 • CLAUDE - ALAIN ROULET: "Sante et qualite de l environnement interieur dans les batiments", PRESSES POLYDECHNIQUE ET UNIVERSITAIRES ROMANDES-LAUSANNE 2008 • Ομάδα Πανεπιστημιακών Ελλάδος: "Ρύπανση και ποιότητα Εσωτερικού Περιβάλλοντος στα Κτίρια" Εκδοση ΣΕΛΚΑ -TeΚΔΟΤΙΚΗ2Περιοδικές δημοσιεύσεις στα Τεχνικά Χρονικά Τ.Ε.Ε. • Ε. ΑΔΡΑΔΑΚΗ - ΧΡΟΝΑΚΗ "Κλίμα - Θερμική άνεση – Κέλυφος Κτιρίου’’ Τ.Χ. Α 1984-Τεύχος 4 • Μ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ - Ν. ΧΡΥΣΟΜΑΛΙΔΟΥ: "Το αίσθημα της άνεσης στους χώρους των κτιρίων και η συμβολή της θερμομόνωσης σε αυτό". Τεχνικά Χρονικά Απριλίου-Μαίου- Ιουνίου 1979 • Γ. ΚΑΛΥΒΑΣ: Δημοσίευση Διάλεξης στα Τεχνικά Χρονικά 1/1998 "Θερμικές γεφυρώσεις, συμπυκνώσεις υδρατμών στα στοιχεία εξωτερικού κελύφους κτιρίου"12 / 12