Εκτίµηση κινδύνου: Βασικό Εργαλείο Πρόληψης στους τοµείς Τεχνικά Έργα, Γεωργία και Εκπαίδευση Παρουσίαση: Β. Η. ΣελλούντοςΤην 16/11/2009, µε την ευκαιρία της Ευρωπαϊκής Εβδοµάδας για την Ασφάλεια και Υγεία στην Εργασία, το Ι∆ΙΠ-ΠΥ (Ινστιτούτο ∆ιοικήσεως Παραγωγής Προϊόντων & Υπηρεσιών) της ΕΕ∆Ε (Ελληνική Εταιρία ∆ιοικήσεως Επιχειρήσεων) πραγµατοποίησε εσπερίδα ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος µε κεντρικό περιεχόµενο το θέµα: “Εκτίµηση Κινδύνου - Βασικό Εργαλείο Πρόληψης”. Μεταξύ των βασικών οµιλητών της εκδήλωσης ήταν και ο κ. Αντώνης Χριστοδούλου, Μηχανολόγος - Ηλεκτρολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, από την ∆/νση Πληροφόρησης Επιµόρφωσης και Παρακολούθησης Πολιτικής Συνθηκών Εργασίας για θέµατα Ασφάλειας και Υγείας, του Υπ. Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, ο οποίος παρουσίασε το θέµα: “Εκτίµηση κινδύνου: Βασικό Εργαλείο Πρόληψης στους τοµείς Τεχνικά Έργα, Γεωργία και Εκπαίδευση”.Ο οµιλητής έκανε ειδική αναφορά στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια για τον περιορισµό του εργασιακού κινδύνου. Παρουσιάζοντας τα συµπεράσµατα πανευρωπαϊκής δηµοσκόπησης (στα 27 κράτη µέλη της Ε.Ε.), έδωσε ιδιαίτερη έµφαση στους “αποφασιστικούς παράγοντες” που καθορίζουν τις επιλογές κατά την “αναζήτηση νέας εργασίας”. Σύµφωνα µε την έρευνα επικρατούντα κριτήρια είναι: ♦ ♦ ♦ ♦Ο Μισθός Η σιγουριά της θέσης απασχόλησης Οι συνθήκες ασφάλειας και υγείας Οι ώρες εργασίες(64 %) (43 %) (47 %) (21 %)Ειδικά για τις συνθήκες ασφάλειας και υγείας, ενώ οι Σουηδοί της δίνουν βαρύτητα 53%, οι Έλληνες της δίνουν 47% και οι Ρουµάνοι 16% (µέσος όρος της Ε.Ε. 36%). Σην Ελλάδα το 47% πιστεύει ότι η πιθανή κακή υγεία οφείλεται στην εργασία και 36% πιστεύει ότι οφείλεται “σε κάποιο βαθµό”. “Όχι τόσο” πιστεύουν 9% και “καθόλου” 5%. Σε ερωτήσεις για ανάπτυξη συνθηκών ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας τα τελευταία 5 χρόνια, οι Έλληνες απαντούν ότι οι συνθήκες έχουν γίνει: ♦ ♦ ♦ ♦Πολύ καλύτερες Καλύτερες Χειρότερες Πολύ χειρότερες3% 25 % 47 % 19 % ηΕτσι τοποθετείται η Ελλάδα ως προς την “βελτίωση” στην 26 θέση, µε ουραγό µόνο την Βουλγαρία: “πολύ καλύτερες” 1% και “καλύτερες” 14%. Στην αρνητική κατάταξη η Ελλάδα καταλαµβάνει την πρώτη θέση πανευρωπαϊκά. Αξιολογώντας τις επιπτώσεις της οικονοµικής κρίσης στην επιδείνωση των συνθηκών ασφάλειας και υγείας στην εργασία οι Έλληνες απάντησαν:1 / 10♦ ♦ ♦ ♦Σε µεγάλο βαθµό Σε κάποιο βαθµό Όχι τόσο Καθόλου42 % 38 % 12% 7%Σχετικά µε το επίπεδο πληροφόρησης για τους κινδύνους οι Έλληνες, πιστεύουν ότι διαθέτουν: ♦ ♦ ♦ ♦Πολύ καλή ενηµέρωση 11 % Αρκετά καλή ενηµέρωση 39 % Όχι και τόσο καλή ενηµέρωση 37 % Καθόλου ενηµερωµένος/η 13 % ηΟι απαντήσεις αυτές τοποθετούν την Ελλάδα στην 22 θέση µε πρώτη στην ενηµέρωση την Βρετανία (42 %, 43 %, 9 %, 2 %) τελευταία την Βουλγαρία (6 %, 26 %, 42 %, 17 %) και µέσο όρο της Ε.Ε. (20 %, 46 %, 22 % και 6 %).Ακολουθούν αποσπάσµατα από την οµιλία του κ. Χριστοδούλου.1. Η εκτίµηση κινδύνου είναι το πρώτο βήµα Η εκτίµηση κινδύνου αποτελεί την αρχή της διαδικασίας διαχείρισης κινδύνου. Επιτρέπει στους εργοδότες να κατανοήσουν τη δράση πoυ πρέπει να αναλάβουν ώστε να βελτιώσουν τόσο την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία, όσο και την παραγωγικότητα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA) έχει αναπτύξει µια πανευρωπαϊκή εκστρατεία πληροφόρησης που εστιάζει στην εκτίµηση κινδύνου. Η εκστρατεία απευθύνεται ιδίως στους τοµείς υψηλού κινδύνου και στις µικρές και µικροµεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Από το 1989 και την έγκριση της σχετικής ευρωπαϊκής οδηγίας-πλαίσιο, η εκτίµηση κινδύνου αποτελεί οικεία έννοια ως προς την οργάνωση της πρόληψης στο χώρο εργασίας και εκατοντάδες χιλιάδες εταιρίες σε όλη την Ευρώπη διεξάγουν τακτικά εκτιµήσεις των κινδύνων που διατρέχουν. Ωστόσο, τα παρακάτω στοιχεία σχετικά µε τα ατυχήµατα και τις παθήσεις στην εργασία, δείχνουν ότι είναι αναγκαίο να υπάρξουν περαιτέρω βελτιώσεις.Συχνά το εργασιακό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για την ασφάλεια και υγεία των εργαζοµένων.Κάθε χρόνο, εκατοµµύρια άνθρωποι στην ΕΕ τραυµατίζονται εν ώρα εργασίας ή υφίστανται σοβαρές βλάβες στην υγεία τους στο χώρο εργασίας. Κάθε 3,5 λεπτά, κάποιος εργαζόµενος στην ΕΕ χάνει τη ζωή του από αίτια που σχετίζονται µε την εργασία. Αυτό ισοδυναµεί µε περίπου 167.000 θανάτους το χρόνο ως αποτέλεσµα είτε εργατικών ατυχηµάτων (7.500) είτε επαγγελµατικών παθήσεων (159.500). Κάθε 4,5 δευτερόλεπτα, ένας εργαζόµενος στην ΕΕ εµπλέκεται σε ένα ατύχηµα το οποίο τον/την αναγκάζει να παραµείνει στο σπίτι για τουλάχιστον τρεις εργάσιµες ηµέρες. Ο αριθµός των ατυχηµάτων που προκαλούν τρεις ή περισσότερες ηµέρες απουσίας είναι τεράστιος, πάνω από 7 εκατοµµύρια κάθε χρόνο. Επιπλέον, τα ατυχήµατα και οι παθήσεις κοστίζουν. Το ανθρώπινο κόστος για τους εργαζοµένους και τις οικογένειές τους: πίσω από τις στατιστικές υπάρχουν πραγµατικοί άνθρωποι, ο καθένας µε τη δική του ξεχωριστή ιστορία, όπως φαίνεται από τις περιπτώσεις που παρατίθενται παρακάτω.2 / 10Κόστος για τις επιχειρήσεις: όταν τα πράγµατα δεν εξελίσσονται οµαλά στην εργασία, αυτό επηρεάζει την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων και ανακύπτουν έξοδα από τα εργασιακά ατυχήµατα και τις παθήσεις, από την αυξηµένη συχνότητα αναρρωτικών αδειών και εναλλαγής προσωπικού και από ένα εργατικό δυναµικό µε µειωµένα κίνητρα. Κόστος για τις κυβερνήσεις: τα ατυχήµατα και οι παθήσεις επιβαρύνουν υπερβολικά τα εθνικά ασφαλιστικά συστήµατα. Η κατάλληλη εκτίµηση κινδύνου µπορεί να επιφέρει µια σειρά από επιχειρηµατικά οφέλη: Η δηµιουργία ασφαλών εργασιακών συνθηκών επιτρέπει στις εταιρίες να µειώνουν τις δαπάνες που οφείλονται στα εργασιακά ατυχήµατα και στις επαγγελµατικές παθήσεις. Η κατάλληλη εκτίµηση κινδύνου βοηθά στη µείωση της συχνότητας αναρρωτικών αδειών και το ασφαλιστικό κόστος µειώνεται καθώς εγείρονται λιγότερες αξιώσεις. Εργαζόµενοι µε ισχυρότερα κίνητρα είναι πιο παραγωγικοί και αποτελεσµατικοί και η συχνότητα εναλλαγής του προσωπικού µειώνεται. Όλα αυτά επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να γίνονται πιο ανταγωνιστικές. Εκτίµηση κίνδυνου - το κλειδί για ασφαλείς καί υγιείς χώρους εργασίας Η εκτίµηση κινδύνου είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής προσέγγισης στην επαγγελµατική ασφάλεια και υγεία, και όχι αδικαιολόγητα. Αν οι κίνδυνοι δεν εκτιµηθούν και αντιµετωπιστούν κατάλληλα, είναι αδύνατο να ξεκινήσει µια σωστή διαδικασία διαχείρισης κινδύνου και είναι µάλλον απίθανο να θεσπιστούν τα κατάλληλα προληπτικά µέτρα. Εποµένως, η συστηµατική εκτίµηση κινδύνου βελτιώνει την ασφάλεια και την υγεία στο χώρο εργασίας και την απόδοση της επιχείρησης γενικότερα. Η εκτίµηση κινδύνου είναι η διαδικασία αξιολόγησης της απειλής για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων από υπαρκτούς κινδύνους στο χώρο της εργασίας. Αποτελεί µια συστηµατική εξέταση όλων των πτυχών της εργασίας, η οποία εκτιµά: ♦ ♦ ♦τι µπορεί να προκαλέσει τραυµατισµό ή βλάβη, κατά πόσο µπορούν να εξαλειφθούν οι πηγές κινδύνου και, εάν όχι, ποια προληπτικά ή προστατευτικά µέτρα έχουν θεσπιστεί ή πρέπει να θεσπιστούν για να τεθούν υπό έλεγχο αυτοί οι κίνδυνοι.Συχνά η προκλητική αδιαφορία (εργαζοµένων και περισσότερο κατασκευαστών) δηµιουργεί σοβαρές αφορµές, που µπορεί να οδηγήσουν σε ατύχηµα.2. Νοµικό Πλαίσιο Οι εργοδότες υποχρεούνται γενικά να διασφαλίζουν την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων ως προς όλες τις πτυχές της εργασίας. Η εκτίµηση κινδύνου επιτρέπει στους εργοδότες να λαµβάνουν τα απαραίτητα µέτρα για την προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζοµένων τους. Η εκτίµηση κινδύνου αποτελεί νοµική απαίτηση µετά την υιοθέτηση της Οδηγίας πλαισίου 89/391 (π.δ. 17/1996). Η Οδηγία αυτή τονίζει το ρόλο-κλειδί που διαδραµατίζει η εκτίµηση κινδύνου και θέτει βασικούς όρους οι οποίοι πρέπει να τηρούνται από κάθε εργοδότη. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε την εκτίµηση κινδύνου επισκεφτείτε:3 / 10http://osha.europa.eu/topics/riskassessment http://www.ypakp.gr http://www.elinyae.gr3. Ασφαλείς και υγιείς χώροι εργασίας: Οφέλη για σένα. Οφέλη για τις επιχειρήσεις. Μια ευρωπαϊκή εκστρατεία για την εκτίµηση κινδύνου 3.1 Γενικό πλαίσιο Το 2004 εκδόθηκε ανακοίνωση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την εφαρµογή στην πράξη των διατάξεων της οδηγίας πλαίσιο 89/391 και των πέντε πρώτων επιµέρους οδηγιών της. Το έγγραφο υπογράµµιζε την ανάγκη να διαδοθεί η πρακτική της εκτίµησης κινδύνου. Τόνιζε επίσης την ανάγκη βελτίωσης της εφαρµογής και της ποιότητας της εκτίµησης κινδύνου. Όταν εντοπίζεται ένας κίνδυνος, το πρώτο που πρέπει να εξεταστεί είναι κατά πόσο ο κίνδυνος µπορεί να εξαλειφθεί. Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν, οι κίνδυνοι πρέπει να τεθούν υπό έλεγχο. Οι διαδικασίες που περιλαµβάνει η εκτίµηση κινδύνου, η τεκµηρίωση και η εποπτεία δεν είναι ευρέως διαδοµένες και αυτό ισχύει και για κράτη µέλη που έχουν παράδοση βασισµένη στην πρόληψη.Σκαλωσιά σε οικοδοµή µε υποτυπώδη και βεβαίως ανεπαρκή προστασία.Αντλία σκυροδέµατος µε βραχίονες µεγάλου ύψους δίπλα σε ηλεκτροφόρα καλώδιαΗ εκτίµηση κινδύνου θεωρείται συχνά µια δράση που θα ληφθεί άπαξ και δεν χρειάζεται να έχει εξακολουθητικό χαρακτήρα. Οι κίνδυνοι δεν αναλύονται και δεν αξιολογούνται συνολικά. Αποτέλεσµα τούτου είναι να θεσπίζονται µεµονωµένα µέτρα αλλά να µην υφίσταται µια ολοκληρωµένη προσέγγιση ως προς την ανάλυση των συνθηκών του χώρου εργασίας. Κατά τη διεξαγωγή “επιφανειακών” εκτιµήσεων κινδύνου, δίνεται έµφαση στην αναγνώριση φανερών και άµεσων κινδύνων, µε αποτέλεσµα να µη δίνεται η πρέπουσα σηµασία στις µακροπρόθεσµες επιπτώσεις, όπως αυτές που οφείλονται στις χηµικές ουσίες. Ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι και παράγοντες οργάνωσης της εργασίας σπάνια λαµβάνονται υπ’ όψιν στην εκτίµηση κινδύνου. Οι εργοδότες δεν ασχολούνται επαρκώς µε το πόσο αποτελεσµατικά είναι τα µέτρα που λαµβάνονται.3.2 Στόχοι της εκστρατείας Η εκτίµηση κινδύνου είναι ενδεχοµένως µια πρόκληση στην οποία ειδικά οι µικρές και µικροµεσαίες επιχειρήσεις δυσκολεύονται να ανταποκριθούν, αλλά δεν είναι ανάγκη να συµβαίνει αυτό. Οι στόχοι της εκστρατείας για την εκτίµηση κινδύνου είναι:4 / 10♦να επιστήσει την προσοχή ως προς τη νοµική ευθύνη και τη σηµασία αλλά και την πρακτική ανάγκη να εκτιµώνται οι κίνδυνοι στο χώρο εργασίας. Η εκτίµηση κινδύνου δεν είναι αυτοσκοπός αλλά ένα ισχυρό εργαλείο για να αναγνωριστεί η ανάγκη για προληπτικά µέτρα,♦να αποµυθοποιήσει τη διαδικασία και να δείξει, ιδίως στις µικρές επιχειρήσεις, ότι η εκτίµηση κινδύνου ούτε είναι απαραίτητα µια περίπλοκη και γραφειοκρατική πρακτική, ούτε µπορεί να διεκπεραιωθεί αποκλειστικά από ειδικούς,♦να προωθήσει µια προσέγγιση της εκτίµησης κινδύνου σε πέντε βήµατα,♦να παροτρύνει τις επιχειρήσεις να διεξαγάγουν οι ίδιες εκτιµήσεις κινδύνου στους κόλπους τους, εφόσον υπάρχει το κατάλληλο προσωπικό στο χώρο εργασίας,♦να τονίσει το γεγονός ότι η εκτίµηση κινδύνου είναι µια συνεχής διαδικασία και όχι µια εφάπαξ υποχρέωση,♦να υπογραµµίσει το γεγονός ότι η ποιότητα µετράει (και ότι είναι σηµαντικό η εκτίµηση κινδύνου να καταγράφεται, να ελέγχεται και να αναθεωρείται),♦να προωθήσει τη συµµετοχική εκτίµηση κινδύνου, την συµµετοχή όλων στο χώρο εργασίας στην αξιολόγηση των κινδύνων, και να προωθήσει καλές πρακτικές που µπορούν να διαδοθούν και να κάνουν τη διαδικασία ευκολότερη.Απώτερος στόχος, ασφαλώς, είναι να επιτευχθεί η µείωση του αριθµού των ανθρώπων που τραυµατίζονται ή υφίστανται βλάβη στην υγεία τους ως αποτέλεσµα της εργασίας τους, τώρα και στο µέλλον.3.3 Στρατηγική της εκστρατείας Με σηµείο εκκίνησης την εκστρατεία εκτίµησης κινδύνου (2008-2009), ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία µπαίνει για πρώτη φορά σε ένα διετή κύκλο εκστρατειών. Με την κίνηση αυτή επιδιώκεται οι εκστρατείες να γίνουν πιο αποτελεσµατικές όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της Κοινοτικής Στρατηγικής για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία 2007-2012. Η επιτυχία της εκστρατείας εξαρτάται από την ενεργή υποστήριξη και συνεργασία ενός ευρέος φάσµατος ενδιαφεροµένων µερών και εταίρων της εκστρατείας, συµπεριλαµβανοµένων των εστιακών πόλων του EU-OSHA, οι οποίοι είναι συνήθως οι εθνικοί φορείς που είναι αρµόδιοι για την υγεία και την ασφάλεια στα διαφορετικά κράτη µέλη. Εποµένως, το νέο µοντέλο εστιάζει περισσότερο στην εκστρατεία βάσει δικτύου. Αυτό παρέχει περισσότερο χρόνο για ενέργειες παρακολούθησης, ειδικά την προώθηση καλών πρακτικών και την ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων. Η εκστρατεία είναι επίσης σχεδιασµένη ώστε να επιτρέπει σε ένα ευρύ φάσµα επιχειρήσεων και οργανισµών να συµµετέχουν και να περνούν τα κυριότερα µηνύµατά τους στους προµηθευτές, τους εργολάβους και τους γείτονές τους και να τους παροτρύνουν να συµµετέχουν και αυτοί. Οι µεγάλες επιχειρήσεις συγκεκριµένα έχουν συµφέρον να βοηθήσουν τις µικρότερες στις εφοδιαστικές αλυσίδες τους, και να συνεργάζονται ανταλλάσσοντας εµπειρία και τεχνογνωσία.3.4 Υλικό της εκστρατείας Όλο το υλικό της εκστρατείας διατίθεται σε 22 γλώσσες της ΕΕ στο δικτυακό τόπο της εκστρατείας http://hw.osha.europa.eu και περιλαµβάνει αφίσες και φυλλάδια, τεχνικά δελτία, παρουσιάσεις PowerPoint, περιπτωσιολογικές µελέτες καλών πρακτικών, κουίζ, κινούµενα σχέδια µε το δηµοφιλή ήρωα Napo, κλπ. Ο δικτυακός τόπος επίσης παρέχει πρόσβαση σε εργαλεία εκτίµησης κινδύνου ανά τοµέα και κίνδυνο, για να βοηθήσει σε πρακτικά ζητήµατα της διεξαγωγής εκτιµήσεων κινδύνου.5 / 104. Εκτίµηση κινδύνου - γεγονότα & αριθµοί 4.1 Στην Ευρώπη Οι κίνδυνοι εκτιµώνται µε επιτυχία σε εταιρίες διαφορετικών µεγεθών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ωστόσο, τα παρακάτω εµπειρικά δεδοµένα καταδεικνύουν ότι υπάρχει ακόµη περιθώριο για βελτίωση, ιδίως στις µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Η πρακτική της εκτίµησης κινδύνου δεν είναι ευρέως διαδεδοµένη Στη Γαλλία, σύµφωνα µε έρευνα που διεξήχθη το 2004,76% των εργαζοµένων σε επιχειρήσεις µε 20 ή περισσότερους εργαζοµένους ισχυρίζονται ότι έχουν πραγµατοποιήσει εκτίµηση κινδύνου και έχουν εκπονήσει την απαραίτητη τεκµηρίωση. Στην Ολλανδία, τα στοιχεία από την Ολλανδική Επιθεώρηση Εργασίας για το 2006 δείχνουν ότι µεταξυ των µικρών επιχειρήσεων µε 1 έως 4 εργαζοµένους, το 42% έχει πραγµατοποιήσει εκτίµηση κινδύνου (53% στις επιχειρήσεις µε 5 έως 9 εργαζοµένους). Το ποσοστό αυτό φθάνει το 81% στις επιχειρήσεις µε 10 έως 99 εργαζοµένους και το 97% στις ακόµη µεγαλύτερες. Στην Ιταλία, έρευνα του 2005 δείχνει ότι το 88,5% των επιχειρήσεων µε λιγότερους από 50 εργαζοµένους έχουν πραγµατοποιήσει εκτίµηση κινδύνου. Σε επιχειρήσεις µε περισσότερους από 50 εργαζοµένους, το ποσοστό φθάνει το 93,4%. Στις επιχειρήσεις µε λιγότερους από 50 εργαζοµένους, 84,5% έχουν τεκµηριωµένες εκτιµήσεις κινδύνου, ενώ σε αυτές µε περισσότερους από 50 εργαζοµένους, το ποσοστό ήταν 92,6. ηΣύµφωνα µε την 5 Ισπανική Εθνική Έρευνα για τις Συνθήκες Εργασίας, που διεξήχθη το 2003, το 61% των εργοδοτών στη βιοµηχανία και στον κλάδο των υπηρεσιών ισχυρίζονται ότι έχουν πραγµατοποιήσει ή πραγµατοποιούν εκτίµηση κινδύνου. Σε σύγκριση µε την προηγούµενη έρευνα του 1999, ο αριθµός αυτός έχει διπλασιαστεί. Στη Γερµανία, έρευνα του 2005 δείχνει ότι µεταξύ των επιχειρήσεων µε 1 έως 9 εργαζοµένους, το 30% έχει πραγµατοποιήσει εκτίµηση κινδύνου. Στις επιχειρήσεις µε 10 έως 49 εργαζοµένους το ποσοστό είναι 54% και σε επιχειρήσεις µε 50 έως 249 εργαζοµένους 80%. Στις επιχειρήσεις µεγάλου µεγέθους, µε 250 εργαζοµένους και πάνω, 97% έχουν εκτιµήσει τους κινδύνους τους. Σε έρευνα που πραγµατοποιήθηκε συην Λεττονία το 2006, τρία τέταρτα των εργοδοτών δήλωσαν ότι εκτίµηση κινδύνου δεν έγινε καθόλου ή έγινε µερικώς και µόνο 22% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι είχαν πραγµατοποιήσει πλήρη εκτίµηση κινδύνου. Σε σύγκριση µε τα στοιχεία µιας προηγούµενης έρευνας, µπορεί να συναχθεί ότι ο αριθµός των εταιρειών όπου διεξήχθη πλήρης εκτίµηση κινδύνου έχει αυξηθεί από 15% το 2002 σε 22% το 2006. Η καλής ποιότητας εκτίµηση κινδύνου, συµπεριλαµβανοµένης της τεκµηρίωσης, της αναθεώρησης και της εκπόνησης σχεδίων δράσης, παραµένει µια σηµαντική πρόκληση... Σύµφωνα µε µια πιό εµπεριστατωµένη έρευνα για την εκτίµηση κινδύνου που εκπονήθηκε στην Ιταλία το 2000-2002, 95% των επιχειρήσεων ισχυρίζονται ότι έχουν πραγµατοποιήσει εκτίµηση κινδύνου αλλά µόνο 54% δηλώνουν ότι την έχουν αναθεωρήσει. Επιπλέον, σε 23% των περιπτώσεων δεν προσδιορίζονται οι εργαζόµενοι που εκτίθενται σε κινδύνους και σε 21% των περιπτώσεων δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες ή περιγραφές των προληπτικών ή προστατευτικών µέτρων. Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η συµµετοχή των εργαζοµένων στη διαδικασία εκτίµησης κινδύνου είναι πιο σηµαντική σε µεγαλύτερες επιχειρήσεις: 41% στις µικρές (6-10 εργαζόµενοι) και 57% στις πιο µεγάλες (200 εργαζόµενοι και πάνω). Στο Ηνωµένο Βασίλειο, έρευνα που εκπονήθηκε από τη Συνοµοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων το 2007 έδειξε ότι λιγότεροι από τρεις στους δέκα (28%) δηλώνουν ότι είναι ικανοποιηµένοι µε τη συµµετοχή τους στο σχεδιασµό της εκτίµησης κινδύνου, 44% δήλωσαν ότι δεν συµµετέχουν καθόλου και 27% ότι δεν συµµετέχουν επαρκώς.6 / 10Σύµφωνα µε έρευνα που εκπονήθηκε από τη ∆ανική Συνοµοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (LO) το 2003, τρία τέταρτα των επιχειρήσεων εκπλήρωσαν την υποχρέωσή τους να καταγράψουν τα αποτελέσµατα της εκτίµησης κινδύνου σε ειδικό έγγραφο. Τέσσερα πέµπτα αυτών των επιχειρήσεων δήλωσαν ότι δεν αντιµετώπισαν καµία δυσκολία κατά την σύνταξη του εγράφου. Τρία τέταρτα πιστεύουν ότι η διεξαγωγή της εκτίµησης κινδύνου είχε θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον εργασίας τους και 40% δηλώνουν ότι η εκτίµηση κινδύνου βελτίωσε το διάλογο ανάµεσα στη διοίκηση και το προσωπικό.4.2 Η προσέγγιση σε πέντε βήµατα Για τις περισσότερες επιχειρήσεις, η προσέγγιση της εκτίµησης κινδύνου σε πέντε βήµατα είναι συνήθως επιτυχής. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες µέθοδοι οι οποίες λειτουργούν εξίσου καλά, ιδιαίτερα για πιο περίπλοκους κινδύνους και συνθήκες. Βήµα 1Προσδιορισµός των υπαρκτών κινδύνων καθώς και των ατόµων που απειλούνται από αυτούς Αναζήτηση των στοιχείων εκείνων στην εργασία που µπορούν να προκαλέσουν βλάβη και εντοπισµός των εργαζοµένων που µπορεί να εκτίθενται στους υπαρκτούς κινδύνους.Βήµα 2Εκτίµηση των κινδύνων και καθορισµός προτεραιοτήτων Αξιολόγηση των υπαρκτών κινδύνων (της σοβαρότητάς τους, της πιθανότητάς τους, κ.ά.) και τοποθέτησή τους σε σειρά προτεραιότητας µε βάση τη σηµασία τους. Είναι απαραίτητο να δοθεί προτεραιότητα σε οποιαδήποτε δράση έχει ως αποτέλεσµα την εξάλειψη ή την πρόληψη κινδύνων.Βήµα 3Λήψη αποφάσεων σχετικά µε προληπτική δράση Προσδιορισµός των κατάλληλων µέτρων για την εξάλειψη ή τον έλεγχο των κινδύνων.Βήµα 4Ανάληψη δράσης Θέσπιση των προληπτικών ή προστατευτικών µέτρων µέσω ενός σχεδίου προτεραιοτήτων (το πιθανότερο είναι να µην είναι δυνατόν να επιλυθούν άµεσα όλα τα προβλήµατα) και καθορισµός του ποιος κάνει τι και πότε, πότε πρέπει να ολοκληρωθεί µια δράση και τα µέσα που παρέχονται για την εφαρµογή των µέτρων.Βήµα 5Παρακολούθηση και επανεξέταση Η εκτίµηση πρέπει να επανεξετάζεται σε τακτική βάση, για να διασφαλίζεται η ενηµερότητά της. Επιβάλλεται να διορθώνεται όποτε επέρχονται σηµαντικές αλλαγές στον οργανισµό ή βάσει των πορισµάτων τυχόν έρευνας για ατύχηµα ή “παρ’ ολίγον ατύχηµα”.5. Παρουσίαση περιστατικών (case studies) Πίσω από µια έννοια όπως η εκτίµηση κινδύνου, η οποία θα µπορούσε να θεωρηθεί κάτι αφηρηµένο ή απλώς άλλο ένα διοικητικό βάρος, υπάρχουν ιστορίες πραγµατικών ανθρώπων. Άνθρωποι µπορεί να χάσουν τη ζωή τους ή να αναγκαστούν να ζήσουν µε τις συνέπειες ατυχηµάτων ή βλαβών στην υγεία τους για την υπόλοιπη ζωή τους, απλώς και µόνο επειδή δεν ελήφθησαν µέτρα για τον προσδιορισµό και τη διαχείριση των κινδύνων.5.1 Σοβαρό ατύχηµα µε χηµικές ουσίες Ένας νεαρός 23 ετών υπέστη εκτεταµένα εγκαύµατα λόγω επαφής µε µια εύφλεκτη ουσία που εχρησιµοποιείτο για την πλύση ψεκαστικών πιστολιών βαφής. Οι κακές πρακτικές στην εταιρία περιλάµβαναν την έλλειψη ασφαλών µεθόδων χειρισµού και αποθήκευσης επικίνδυνων χηµικών ουσιών, όπως και έλλειψη εκπαίδευσης και επίβλεψης.7 / 10Μια ιδιαιτέρως επικίνδυνη πρακτική συνίστατο στη µεταφορά της επικίνδυνης καθοριστικής ουσίας για τα πιστόλια σε ανοιχτούς κουβάδες χωρίς σήµανση. Ακόµη και µετά το σοβαρό αυτό ατύχηµα, η εταιρία δεν συµµορφώθηκε µε τις απαιτήσεις της Επιθεώρησης Εργασίας µέχρι που της ασκήθηκε δίωξη και της επιβλήθηκε πρόστιµο.5.2 Θανάσιµα ατυχήµατα σε γεωργικές εργασίες ∆υο νεαροί µετανάστες (21 και 27 χρονών) που απασχολούνταν σε αγροτικές εργασίες φρουτοπαραγωγής έχασαν τη ζωή τους κατά το στήσιµο και την αποσυναρµολόγηση “τούνελ πολυαιθυλενίου” που ασφαλίζονταν µε τη χρήση µακριών σχοινιών. Οι νέοι παγιδεύτηκαν στον µηχανισµό ενώ τύλιγαν το σχοινί µε τη βοήθεια ενός µηχανήµατος εγκατεστηµένου πάνω σε τρακτέρ. ∆εν είχε προηγηθεί αξιολόγηση κινδύνου και το µηχάνηµα που τύλιγε το σχοινί ήταν ακατάλληλο, αφού δεν είχε σύστηµα αυτόµατης απενεργοποίησης σε περίπτωση εµπλοκής. Οι εργαζόµενοι δεν είχαν εκπαιδευτεί επαρκώς, ούτε είχαν επίγνωση των κινδύνων που ενείχε η διαδικασία. Οι ερευνητές επεσήµαναν το γεγονός ότι πολλοί από τους εργαζόµενους στη φάρµα ήταν φοιτητές χωρίς σαφή επίγνωση των ασφαλών πρακτικών εργασίας.5.3 Κακώσεις λόγω επαναλαµβανόµενης καταπόνησης Ο Στήβεν Φίσερ ήταν αρχιµηχανικός στον κλάδο της αεροδιαστηµικής, µε µια απαιτητική και συναρπαστική δουλειά σε νέο µείζον ευρωπαϊκό πρόγραµµα πυραυλικού συστήµατος, η οποία απαιτούσε εργασία στον υπολογιστή σε έντονους ρυθµούς και µε παρατεταµένο ωράριο εργασίας. Ένα πρωινό του 2002 κι ενώ δούλευε στον υπολογιστή του, ένιωσε έναν έντονο και ξαφνικό πόνο στο χέρι του ("ένας κεραυνός στη παλάµη”) ο οποίος έφτασε ως το µπράτσο του. Η ζωή του άλλαξε για πάντα. Αναγκάστηκε να διακόψει άµεσα τη χρήση υπολογιστή και δεν µπορούσε πλέον ούτε να πάρει τηλέφωνο ούτε να οδηγήσει. ∆ύο µήνες µετά έφυγε µε αναρρωτική άδεια µακράς διαρκείας. ∆εκαοκτώ µήνες αργότερα συνταξιοδοτήθηκε για λόγους υγείας. Σχεδόν 6 χρόνια µετά, έχοντας ξοδέψει πάνω από 13.000 ευρώ σε γιατρούς, αφού οι θεραπείες λόγω επαναλαµβανόµενης καταπόνησης δεν καλύπτονται από το Εθνικό Σύστηµα Υγείας στο Ηνωµένο Βασίλειο, εξακολουθεί να µην έχει αναρρώσει πλήρως. Ο πόνος συνεχίζει να τον εµποδίζει να αναλάβει δουλειές τις οποίες θα θεωρούσε εύκολες πριν από µερικά χρόνια. Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι είναι πολύ γνωστοί και καταγεγραµµένοι, αλλά στην περίπτωσή του δυστυχώς δεν είχε διεξαχθεί εκτίµηση κινδύνου. Οι τραυµατισµοί αυτοί µπορούν να αποφευχθούν εάν αναγνωρισθεί εγκαίρως (µέσω εκτίµησης κινδύνου) η ύπαρξη του κινδύνου ή τα αρχικά συµπτώµατα ούτως ώστε να αναληφθεί άµεσα δράση. ∆υστυχώς, η εµπειρία του Στήβεν δεν είναι µοναδική.6. Παραδείγµατα καλών πρακτικών 6.1 Εξάλειψη του κινδύνου Μια ολλανδική εταιρία κατασκευάζει σανίδες για την κατασκευή δαπέδων. Χρησιµοποιεί ένα σύστηµα ξύλινων παλετών για τη διακίνηση των φορτίων µε αποτέλεσµα οι εργαζόµενοι να πρέπει να χειρίζονται στοίβες παλετών µε ακανόνιστο σχήµα που ζυγίζουν περίπου 25 κιλά όταν το ξύλο είναι στεγνό. Ο κίνδυνος µυοσκελετικών παθήσεων που ανακύπτει από το χειρωνακτικό χειρισµό αυτών των παλετών αναγνωρίστηκε κατά τη διάρκεια της εκτίµησης ελέγχου. Στις πιθανές λύσεις περιλαµβάνονταν η αλλαγή του σχεδίου ή των υλικών των παλετών και η χρήση µηχανικών βοηθηµάτων ανύψωσης. Ωστόσο, η εταιρία κατέληξε ότι η καλύτερη λύση θα ήταν να καταργήσει εντελώς τις παλέτες. Η λύση βρέθηκε µετά από διαβούλευση µε το προσωπικό: η ενσωµάτωση στις σανίδες ενός χωνευτού στοιχείου, το οποίο θα καθιστούσε τις παλέτες περιττές. Η δυνατότητα υλοποίησης αυτής της λύσης δοκιµάστηκε εξετάζοντας συγκεκριµένα κατά πόσο οι νέου τύπου σανίδες διατηρούσαν την απαιτούµενη ποιότητα και τα πρότυπα κατασκευής.8 / 10Το αποτέλεσµα ήταν ότι οι εργαζόµενοι και οι συµβασιούχοι οδηγοί, δεν χρειάζεται στο εξής να καταβάλλουν σωµατική προσπάθεια και να διακινδυνεύουν τραυµατισµό από το χειρισµό των παλετών. Με ετήσιο κόστος 137.000 €, µε τον νέο σχεδιασµό εξοικονοµήθηκαν 91.000 € το χρόνο από τη χρήση άλλων στοιχείων και 22.000 € από την αγορά παλετών. Είναι πιο δύσκολο να αποδωθεί άµεσα στον νέο σχεδιασµό η µείωση των απουσιών λόγω προβληµάτων υγείας κατά τα τελευταία τρία χρόνια, αλλά πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση. Στα άλλα οφέλη περιλάµβάνονται η µείωση του θορύβου κάθώς δεν χρειάζονται πλέον πιστόλια καρφώµατος για τη διόρθωση των πλαισίων και οι γρηγορότερες παραδόσεις στις εγκαταστάσεις, διότι δεν υπάρχει πλέον ανάγκη να φορτώνονται οι παλέτες στά φορτηγά. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε: http://osha.europa.eu/publications/reportsITE7606536ENC6.2 Μείωση του θορύβου, µείωση της σκόνης Σε µια επιχείρηση στην Αυστρία µια διαδικασία κατεργασίας µετάλλου περιλάµβανε έντονο τρόχισµα, δηµιουργώντας πολλή σκόνη και θόρυβο. Η εταιρία αποφάσισε να επιφέρει βελτιώσεις και να οργανώσει ειδικό πρόγραµµα µε στόχο την µείωση αυτών των εκποµπών. ∆ιατέθηκαν επαρκείς οικονοµικοί και ανθρώπινοι πόροι και η οµάδα της µελέτης είχε ως µέλη τους εργαζόµενους που επηρεάζονταν, διευθυντές, γιατρούς εργασίας, εκπροσώπους των σωµατείων των εργαζοµένων και ειδικούς σε θέµατα πρόληψης. Εξέτασαν δυνατές λύσεις, συζητώντας µε πιθανούς προµηθευτές και µιλώντας µε αρχές υπεύθυνες για την υγεία και την ασφάλεια. Αρκετές ιδέες σχεδιασµού ετοιµάστηκαν και αξιολογήθηκαν. Οι αλλαγές που εισήχθησαν περιλάµβαναν τα εξής: ♦ ♦ ♦ ♦ ♦θάλαµοι τροχίσµατος µε συστήµατα εξαερισµού επιτόπια συστήµατα εξαερισµού συστήµατα φιλτραρίσµατος του άέρα µε ανταλλακτικά φίλτρων βελτιστοποίηση της συλλογής της σκόνης µε ανασχεδιασµό του συνεργείου λειάνσεως βελτιωµένος φωτισµός για µείωση των αντανακλάσεων και των σκιών.Το αποτέλεσµα ήταν: ♦ ♦ ♦µείωση στα επίπεδα ατµοσφαιρικής σκόνης (µέχρι και 90% σε κάποια σηµεία) µείωση των ρευµάτων αέρα, και µείωση του θορύβου κατά 10 dB(A) για τους χειριστές των µηχανηµάτων αλλά και ολόκληρη την αίθουσα εργασίας, µετά την καθιέρωση των θαλάµων.Η συνολική επένδυση ανήλθε σε 400.000 € περίπου. Πέραν της βελτιωµένης υγείας και ασφάλειας των εργαζοµένων, τα οφέλη από λιγότερα αιωρούµενα σωµατίδια σκόνης υπολογίζονται συνολικά στα 70.000 € το χρόνο. Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στη διεύθυνση: http://osha.europa.eu/publications/reports/1067. Σχετικά µε τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, µε έδρα το Μπιλµπάο της Ισπανίας ιδρύθηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση για να παρέχει πληροφορίες για την επαγγελµατική ασφάλεια και υγεία. Ο Οργανισµός λειτουργεί ως καταλύτης για την ανάπτυξη και διάδοση των πληροφοριών που βοηθούν στην προστασία των εργαζοµένων στην Ευρώπη.9 / 10Φέρνοντας κοντά εκπροσώπους κυβερνήσεων, ενώσεις εργοδοτών και σωµατεία εργαζοµένων όπως και κορυφαίους ειδικούς σε θέµατα υγείας και ασφάλειας στα κράτη µέλη της ΕΕ αλλά και εκτός αυτών, ο Οργανισµός παρέχει µια αξιόπιστη, ισορροπηµένη και αµερόληπτη πηγή πληροφοριών σχετικά µε την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε το δικτυακό τόπο του Οργανισµού: http://osha.europa.euΣυχνά η προκλητική αδιαφορία (εργαζοµένων και κατασκευαστών) δηµιουργεί σοβαρές προϋποθέσεις που µπορεί να οδηγήσουν σε ατύχηµα.Η εργασία χωρίς µέτρα προστασίας (π.χ. ειδικά γάντια, κράνη) είναι συχνά αφετηρία εργατικών ατυχηµάτων.Ο κ. Χριστοδούλου συνέχισε την οµιλία του µε την πληροφορία ότι την Περίοδο 2010-2011 το ενδιαφέρον της Ε.Ε. θα επικεντρωθεί στο θέµα Εργασίες συντήρησης µε ασφάλεια”. Παρουσίασε ακόµη στατιστικά δεδοµένα για τα “δηλωθέντα” εργατικά ατυχήµατα και κυρίως τα θανατηφόρα.O κ. Αντώνιος Χριστοδούλου, είναι διπλωµατούχος Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και έχει επαγγελµατική εµπειρία περίπου 37 χρόνια. Εργάσθηκε 8 χρόνια σε µεγάλη τσιµεντοβιοµηχανία ως προϊστάµενος παραγωγής και συντήρησης µηχανολογικών εγκαταστάσεων. Στη συνέχεια απασχολείται στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 29 χρόνια όπου έχει αποκτήσει µεγάλη εµπεψία στα θέµατα της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία. Έχει εκπροσωπήσει το Υπουργείο σε όργανα, επιτροπές και οµάδες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ∆ιεθνούς Γραφείου Εργασίας και του Συµβουλίου των αρµοδίων Υπουργών Εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχει συµµετάσχει στην αξιολόγηση συστηµάτων επιθεώρησης εργασίας χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συµµετείχε στη συγγραφή βιβλίων και άρθρων και στην εκπόνηση µελετών για τα θέµατα ασφάλειας και υγείας. Ειδικότερα στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης απασχολήθηκε 11 χρόνια ως τεχνικός επιθεωρητής εργασίας ενώ τα τελευταία 18 χρόνια υπηρετεί στην Κεντρική Υπηρεσία σε ∆ιεύθυνση η οποία είναι αρµόδια για την προώθηση των θεµάτων ασφάλειας και υγείας των εργαζοµένων στην οποία έχει τη θέση του Προϊσταµένου της ∆ιεύθυνσης. Έχει συµµετάσχει σε όλες τις φάσεις εναρµόνισης του εθνικού δικαίου για τα θέµατα ασφάλειας και υγείας των εργαζοµένων µε το αντίστοιχο κοινοτικό. Παράλληλα έχει διατελέσει εισηγητής σε σεµινάρια, ηµερίδες κλπ. για την προώθηση των θεµάτων αυτών.10 / 10