ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΑΔΡΑΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Θόδωρος Πάνου Αρχ. Μηχανικός Ε.Μ.Π Στέλεχος του ΕΛΟΤ.Υποχρεωτική κυκλοφορία των αδρανών με σήμανση CE Υποχρέωση των λατομείων (παραγωγών) να τηρούν σύστημα ελέγχου της παραγωγής Από τον Ιούνιο του 2004 σε όλη την Ευρωπαϊκή Αγορά – η ελληνική αποτελεί υποσύνολό της- είναι υποχρεωτικό τα φορτία των αδρανών να συνοδεύονται από δήλωση του παραγωγού τους για ποια χρήση είναι κατάλληλα και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους. Αυτή η δήλωση συμμόρφωσης ακολουθεί την σήμανση CE και παράδειγμά της αναφέρεται στο παράρτημα. Οκτώ ευρωπαϊκά πρότυπα αναφέρονται σε χαρακτηριστικά αδρανών, όσες ακριβώς και οι χρήσεις τους. Αυτά είναι: • • • • • • • •ΕΛΟΤ ΕΝ 12620 Αδρανή για σκυρόδεμα ΕΛΟΤ ΕΝ 13043 Αδρανή για ασφαλτομίγματα οδοστρωμάτων ΕΛΟΤ ΕΝ 13450 Αδρανή για έρματα σιδηροδρόμων ΕΛΟΤ ΕΝ 13242 Αδρανή οδοποιίας και τεχνικών έργων (ασύνδετα ή σταθεροποιημένα) ΕΛΟΤ ΕΝ 13139 Αδρανή κονιαμάτων ΕΛΟΤ ΕΝ 13383-1 Ογκόλιθοι ΕΛΟΤ ΕΝ 13055-1 Ελαφρά αδρανή για σκυροδέματα, κονιάματα και ενέματα ΕΛΟΤ ΕΝ 13055-2 Ελαφρά αδρανή για εφαρμογές χύδην ή σταθεροποιημένεςΣε ποια κατηγορία ανήκουν ποια η κοκκομετρική τους διαβάθμιση Καθώς και μια σειρά άλλων στοιχείων και υποχρεώσεων σύμφωνα με αυτά που απαιτούν τα νέα Ευρωπαϊκά πρότυπα των αδρανών. Οδηγία 89/106/ΕΟΚ και εφαρμογή της στην Ελλάδα Η υποχρέωση αυτή απορρέει από τις διατάξεις της οδηγίας 89/106/ΕΟΚ «Προϊόντα Δομικών ¨Έργων» που στην χώρα μας έχει εναρμονιστεί με το Π.Δ. 334/94. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Commission), με ανακοινώσεις της στη Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε. προβαίνει σε σταδιακή εφαρμογή των ευρωπαϊκών προτύπων που έχει ελέγξει ποια από αυτά καθίστανται υποχρεωτικά. Το κάθε κράτος με έκδοση διατάξεων καθιστά τα πρότυπα αυτά υποχρεωτικά και μετά το πέρας μιας μεταβατικής περιόδου απαγορεύει να κυκλοφορούν στην αγορά προϊόντα τα οποία δεν συμμορφώνονται με αυτά. Με αυτό το τρόπο σε όλη την Ε.Ε. εφαρμόζεται η υποχρέωση διακίνησης προϊόντων που υποχρεωτικά φέρουν την σήμανση CE.1/5Σημειώνεται ότι ο ΕΛΟΤ είναι ο αρμόδιος οργανισμός για την υλοποίηση της οδηγίας 89/106/ΕΟΚ και έχει κοινοποιηθεί από το ΥΠΑΝ στην Ε.Ε. ως οργανισμός πιστοποίησης για τα αδρανή. Στη χώρα μας προβλέπεται η έκδοση Υπουργικών Αποφάσεων για την υλοποίηση της απαίτησης της υποχρεωτικής εφαρμογής του κάθε σχετικού ευρωπαϊκού προτύπου. Η αρμοδιότητα για την σύνταξη σχεδίων υπουργικών αποφάσεων ανήκει στη Γνωμοδοτική Επιτροπή ΥΠΑΝ – ΥΠΕΧΩΔΕ για την εφαρμογή της 89/106/ΕΟΚ. Η επιτροπή αυτή δεν έχει εκπονήσει σχέδιο για την εφαρμογή των προτύπων των αδρανών παρά τον σημαντικό χρόνο που έχει διανυθεί από την υποχρέωση εφαρμογής τους.Διαμόρφωση των προτύπων Τα πρότυπα αυτά διέπονται από μία ομοιόμορφη δομή που είναι η παρακάτω:1.Κοινή μορφή και τρόπος εκπόνησηςΕίναι όλα ευρωπαϊκά πρότυπα που εκπονήθηκαν με βάσει συγκεκριμένες κατευθύνσεις για να εξυπηρετήσουν τις απαιτήσεις της οδηγίας 89/106/ΕΟΚ καθώς και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλα τα Κράτη- Μέλη (Κ-Μ).Χωρίζονται σε δύο τμήματα, στο καθεαυτό πρότυπο και στο παράρτημα ΖΑ.. Αυτό το παράρτημα καθορίζει τις νομικές υποχρεώσεις του παραγωγού σχετικά με τις απαιτήσεις του προτύπου έτσι ώστε το προϊόν που παράγει / διαθέτει να κυκλοφορεί νόμιμα στην αγορά.2.Απαγόρευση επικινδύνων ουσιώνΌλα τα αδρανή, φυσικά ή ανακυκλωμένα, δεν πρέπει να περιέχουν επικίνδυνες ή ραδιενεργείς ουσίες. Όταν υπάρχει υπόνοια περιεκτικότητας των παραπάνω (π.χ. σκωρίες, αμίαντος) πρέπει να γίνονται μετά από κατάλληλες δειγματοληψίες αποσύρσεις αυτών υλικών.3.Κοινά πρότυπα δοκιμώνΤα προαναφερόμενα ευρωπαϊκά πρότυπα αδρανών παραπέμπουν σε περίπου 40 ευρωπαϊκά πρότυπα δοκιμών και συμπεριλαμβάνουν: • • • • • • • •τρόπο δειγματοληψίας και γενικών ιδιοτήτων (5 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση), γεωμετρικών χαρακτηριστικών (10 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση), εξέταση μηχανικών και φυσικών ιδιοτήτων (10 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση), εξέταση υγείας και συμπεριφοράς (5 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση ), εξέταση χημικών ιδιοτήτων (3 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση), διαδικασία κοσκινίσματος (2 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση), εξέταση πληρωτικών (φίλλερ) (4 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση), εξέταση φίλλερ για μίξη με άσφαλτο (2 πρότυπα ανάλογα με τη χρήση).Αυτά τα πρότυπα δοκιμών είναι περίπου όμοια με τα αμερικανικά ASTM αλλά όχι ίδια (!). Διαφορές υπάρχουν στα κόσκινα που (καταργούνται τα αγγλοσαξονικά με τα οποία είναι εφοδιασμένα τα περισσότερα εργαστήρια του ελλαδικού χώρου) και υιοθετείται πλήρως η γερμανική σειρά. Αυτή η σειρά κόσκινων ξεχωρίζει αμέσως διότι αποτελείται από διάτρητη πλάκα με τετραγωνικές οπές από τα 4 mm και κάτω, συρμάτινες τετραγωνικές οπές στα μεγαλύτερα μεγέθη).2/54.Αξιολόγηση της συμμόρφωσης και υποχρεώσεις κοινοποιημένου οργανισμού πιστοποίησηςΗ αξιολόγηση της συμμόρφωσης είναι υποχρεωτική σε όλα τα προϊόντα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 89/106/ΕΟΚ. Αυτή συμπεριλαμβάνει τις αρχικές δοκιμές τύπου (ITT) για κάθε προϊόν/ παραγωγή καθώς και συγκεκριμένο έλεγχο της παραγωγής (FPC) στο εργοστάσιο / εργοτάξιο; Απαιτούμενες δειγματοληψίες και δοκιμές καθώς και φύλαξη των δεδομένων της παραγωγής. Αναλόγως του τύπου του προϊόντος υπάρχουν υποχρεώσεις πιστοποίησης των παραπάνω στοιχείων από οργανισμούς πιστοποίησης που έχουν κοινοποιηθεί από την αρμόδια αρχή στην Ε. Ε (κοινοποιημένοι οργανισμοί). Ειδικότερα για τα αδρανή ο παραγωγός είναι υποχρεωμένος να καλεί οργανισμό πιστοποίησης για να του πιστοποιήσει το σύστημα ελέγχου της παραγωγής στο εργοστάσιο με τις συχνότητες και τις δοκιμές που αναφέρονται στο πρότυπο –σύστημα 2+. Το σύστημα αυτό βρίσκεται σε συνεχή επιτήρηση από τον οργανισμό πιστοποίησης (continuous surveillance). Με αυτό τον τρόπο μέρος της ευθύνης μεταβιβάζεται στον οργανισμό πιστοποίησης. Το πιστοποιητικό αυτό είναι αναπόσπαστο μέρος των δεδομένων που τηρεί ο παραγωγός . Δεδομένα που τα παρουσιάζει σε κάθε περίπτωση στις αρμόδιες αρχές όταν βεβαίως του ζητηθούν. Όταν ο παραγωγός έχει προβεί σε όσα ζητούνται από το πρότυπο, τότε μόνος του προβαίνει στην Δήλωση συμμόρφωσης που απαιτεί η οδηγία (Declaration of conformity) και ακολούθως τοποθετεί την σήμανση CE στα συνοδευτικά έγγραφα του προϊόντος. Σ.Σ: Το πρότυπο, στα αδρανή που δεν προορίζονται για κατασκευές που δεν είναι απαραίτητο να είναι υψηλού επιπέδου ασφαλείας, δεν απαιτεί οργανισμό πιστοποίησης, αλλά αυτοδέσμευση του παραγωγού - σύστημα 4. Η σήμανση CE σε αυτές τις περιπτώσεις είναι άμεσα διακριτή γιατί κάτω από τα γράμματα CE εμφαίνεται ο αριθμός του κοινοποιημένου οργανισμού στην περίπτωση του συστήματος 2+ και η απουσία οποιουδήποτε αριθμού στην περίπτωση του συστήματος 4. Ο πελάτης του λατομείου (το εργοστάσιο / εργοτάξιο σκυροδέματος ή ασφαλτομίγματος ή έρματος) οφείλει να ζητήσει σήμανση CE για να είναι σύμφωνος με τους υφιστάμενες διατάξεις.Εθνικές προσαρμογές στα δηλούμενα χαρακτηριστικά των αδρανών Οι απαιτήσεις των ευρωπαϊκών προτύπων αναφέρονται σε πλήθος δοκιμών και κατηγορίες χαρακτηριστικών (πλαίσιο απαιτήσεων) ώστε να μπορούν να περιγράψουν τις ιδιαιτερότητες κάθε ευρωπαϊκής χώρας. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι χώρες πρέπει να εξετάζουν τα αδρανή τους με το πλήθος αυτών των δοκιμών, αλλά παραμόνον με αυτές που έχουν θεσπίσει βάσει της εθνικής τους νομοθεσίας. Για αυτούς τους λόγους τα πρότυπα αναφέρονται σε μη προσδιορισμένες απαιτήσεις ((Νon performances determined N.D.P.s).3/5Στη χώρα μας υπάρχει ένα ανομοιόμορφο πλήθος από παλιές πρότυπες τεχνικές προδιαγραφές, αλληλοκαλυπτόμενες υπουργικές αποφάσεις, τον ασύμβατο κανονισμό τεχνολογίας σκυροδέματος με την ευρωπαϊκή τυποποίηση και τις μεθόδους δοκιμών των ευρωπαϊκών προτύπων (ακόμη και οι εκπεφρασμένες τιμές αναφέρονται, ορισμένες φορές, σε πεπαλαιωμένες μεθόδους αμερικανικών προτύπων και σε αγγλοσαξωνικές μονάδες μέτρησης !) Δηλαδή η Συντονιστική επιτροπή ΥΠΑΝ-ΥΠΕΧΩΔΕ μαζί με το σχέδιο υπουργικής απόφασης που πρέπει να συντάξει, οφείλει να ορίσει και ποιες από τις μεθόδους δοκιμών που παραπέμπουν τα ευρωπαϊκά πρότυπα οφείλουν να τηρούν τα αδρανή που διακινούνται στην Ελλάδα. Συμπερασματικά εάν δεν υπάρξει σαφής ορισμός των απαιτήσεων (μέθοδοι δοκιμών και σχετικές τιμές) δεν έχει νόημα η σήμανση CE.Η έννοια των δεδηλωμένων τιμών του παραγωγού Η δήλωση του παραγωγού στις τιμές που ανταποκρίνεται η οποιαδήποτε παρτίδα αδρανών είναι δεσμευτική με όλες τις νομικές επιπτώσεις. (Νομοθεσία ελαττωματικών προϊόντων, μη καταλληλότητα, υποχρεώσεις απόσυρσης και αποζημίωσης). Οι τιμές οφείλουν να ανταποκρίνονται στην συγκεκριμένη κατηγορία του ευρωπαϊκού προτύπου και να είναι συγχρόνως και οι ελάχιστες (χειρότερες) τιμές της συγκεκριμένης παρτίδας. Αυτό σημαίνει ότι το όριο τιμών της παραγωγής του είναι κατά πολύ αυστηρότερο από αυτό που δηλώνει. Η δήλωση αυτή του παραγωγού με τις προαναφερόμενες τιμές εμφαίνεται στην ετικέτα που συνοδεύει το προϊόν (ως συνοδευτικό του έγγραφο) που φέρει την σήμανση CE καθώς και τον αριθμό του ευρωπαϊκού προτύπου -π.χ. ΕΝ 12620 που δηλώνει για ποιά χρήση προορίζεται (βλέπε παράρτημα).Αλλαγές σους τρόπους διεξαγωγής των ελέγχων Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι επειδή είναι υποχρεωτική η σήμανση CE, οι δημοπρατούσες αρχές δεν μπορούν πλέον να απαιτούν ελέγχους αποδοχής του προϊόντος, ούτε να απαιτούν προδιαγραφές εκτός του πλαισίου που ορίζουν τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Οφείλουν να προβούν σε άμεσες αλλαγές των τιμολογίων και των άλλων τευχών δημοπράτησης και να απαιτούν την υποχρεωτική σήμανση CE. Η σήμανση CE εφαρμόζεται αδιακρίτως και στα δημόσια και στα ιδιωτικά έργα. Τα δημόσια έργα και προμήθειες είναι βεβαίως πιο ευαίσθητα λόγω των διατάξεων ενστάσεων και προσφυγών που υπάρχουν τα οποία τα καθιστούν ευάλωτα στις υποχρεώσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι οι έλεγχοι στις δημοπρατούσες αρχές σταματούν. Απλούστατα, από έλεγχοι αποδοχής που ήταν μετατρέπονται σε ελέγχους παρακολούθησης και συμβατότητας με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές μετά την παραλαβή του προϊόντος που έχει την σήμανση CE.4/55/5